Μια κριτική ματιά στην πρωτότυπη παράσταση «Το Δάκρυ της Παναγίας... Ένας Ύμνος για την Σμύρνη» που είδαμε στο θέατρο Αλκμήνη

«Το Δάκρυ της Παναγίας… Ένας Ύμνος για την Σμύρνη» που δημιουργήθηκε με αφορμή την επέτειο της Μικρασιατικής καταστροφής είναι μια άκρως εντυπωσιακή και πρωτότυπη παράσταση με ένα αξιόλογο καστ που με τις εκπληκτικές ερμηνείες των πρωταγωνιστών της και τις φωνητικές τους ικανότητες σαγηνεύουν ακόμα και τον πιο απαιτητικό θεατή, ακόμα και αν δεν σε κατακλύζει το απόλυτο θρησκευτικό συναίσθημα.

Κριτική – Παρουσίαση: Γιάννης Ζαμπατής

Η περσινή χρονιά σηματοδότησε τα 100 χρόνια από τον πολύπαθο διωγμό του Ελληνισμού της Σμύρνης και γράφτηκαν πολλά έργα για να τιμήσουν αυτήν την επέτειο.

Ο συγγραφέας Θανάσης Σταυρόπουλος προσπαθώντας να ξεφύγει από μια συνηθισμένη αφήγηση του γεγονότος, σκέφτηκε να ενσωματώσει στην ιστορικότητα των γεγονότων και την θρησκευτικότητα.

Έτσι φτιάχνει ένα κείμενο όπου συνθέτει περίτεχνα δύο ιστορικές πτυχές, εκείνη του ξεριζωμού των Ελλήνων από την Σμύρνη και εκείνην της μαρτυρικής πορείας του Ιησού στον Γολγοθά, περνώντας στον θεατή τις έννοιες της αγάπης, της συχώρεσης, της αλληλεγγύης, της αδελφοσύνης και της καρτερίας, με βασικό συμβολισμό την Παναγία που έρχεται αρωγός και Παρηγορήτρια για να συνδράμει και να παρηγορήσει τους πληγέντες στην καταστροφή της Σμύρνης.

Και όλα αυτά μέσα από μια απλή ιστορία, όπου μας μεταφέρει σε έναν μαχαλά και βλέπουμε αρχικά να συνυπάρχουν ειρηνικά Έλληνες, Αρμένιοι και Τούρκοι, μέχρι που ακούγονται οι κραυγές που σηματοδοτούν το ξέσπασμα του δράματος και της καταστροφής.

Στο επίκεντρο μια νέα γυναίκα, η Ελπίδα που ψάχνει απελπισμένη το παιδί της μέσα στα χαλάσματα, όταν εμφανίζεται μια άλλη γυναίκα, που είναι η Παναγία και με αρωγό τον Ιωάννη την μεταφέρουν νοητά στο δρόμο του μαρτυρίου του Χριστού και να παρακολουθήσει το δράμα μιας άλλης γυναίκας που θα πονέσει για τον χαμό του παιδιού της.

Εκεί λοιπόν, η Παναγία θα της δείξει την Οδό του Μαρτυρίου του Θεανθρώπου προς τον Γολγοθά και θα της παρουσιάσει την άκρα πικρία της Μητρός μπροστά στο πέρασμα του Υιού της. Εκεί η Ελπίδα θα κατανοήσει ότι το δράμα Του εμπεριέχεται στο προσωπικό δράμα του καθενός μας ξεχωριστά.

Η μεγαλοσύνη της Παναγίας θα της διδάξει ότι η καρτερία και η συγχώρεση είναι αρετές σπουδαιότερες και ισχυρότερες του πόνου. Μπροστά από τα μάτια της Ελπίδας θα παρελάσουν πρόσωπα του Θείου Δράματος, αλλά και της Καταστροφής της Σμύρνης.

Ο Άγιος Ιωάννης, η Μαρία η Μαγδαληνή, ο Ιούδας, ο Πόντιος Πιλάτος, η Μοιχαλίδα, ο Χρυσόστομος Σμύρνης, ο Νουρεντίν Πασάς, αλλά και απλοί άνθρωποι θα παρουσιαστούν και θα μιλήσουν για τα δρώμενα, ενώ ταυτοχρόνως το υμνολόγιο και τα λόγια των Ευαγγελίων της Εκκλησίας και η προφορική μας παράδοση θα πλαισιώνουν τους λόγους των ηρώων.

Κάπως έτσι έχει η ιστορία κι εδώ σταματάω γιατί όλα αυτά έχουν ειπωθεί και αναλυθεί από τους εξαιρετικούς συντελεστές, οπότε θέλω να καταθέσω τις προσωπικές εντυπώσεις μου πλέον.

Πέρα από τον τρόπο της αφήγησης με την σύνθεση αυτή της ιστορικής και θρησκευτικής στιγμής, η πρωτοτυπία έγκειται και στην ενσάρκωση της Παναγίας για πρώτη φορά στην θεατρική σκηνή, πράγμα φυσικά τολμηρό το να φέρεις τα «Θεία» σε απόσταση αναπνοής από τον θεατή.

Όταν τον ρόλο όμως αναλαμβάνει να ενσαρκώσει η Γεωργία Ζώη, μια από τις καλύτερες ηθοποιούς της ελληνικής θεατρικής σκηνής, έρχεται ένα αποτέλεσμα που δικαιώνει, γιατί η Γεωργία Ζώη μεταμορφώνεται με ευκολία σε κάθε χαρακτήρα που καλείται να ερμηνεύσει με την εκφραστική και κινησιολογική της ικανότητα.

Άλλωστε και η ίδια όπως είπε όταν δέχτηκε τον ρόλο είχε άγνοια κινδύνου, όμως στην πορεία καθοδηγήθηκε από την πίστη η οποία την διακατέχει, αλλά και φυσικά το αστείρευτο ταλέντο της.

Το κείμενο να μην παραλείψω να αναφέρω ότι είναι γραμμένο σε έμμετρο λόγο πράγμα που μάλλον βοηθούσε τους ηθοποιούς ενώ υπήρχαν και πολλά σημεία όπου έπρεπε να απαγγελθούν εκκλησιαστικοί ύμνοι.

Η Γεωργία Ζώη έχει εντρυφήσει στην Βυζαντινή μουσική και το Δημοτικό τραγούδι και ήταν η καταλληλότερη επιλογή για τον δύσκολο αυτό ρόλο, που τελικά καθήλωσε τον θεατή και δεν άφησε κανέναν ασυγκίνητο.

Δίπλα της στο ρόλο του Ιωάννη ένας άλλος εξαιρετικός ηθοποιός ο Σταύρος Βόλκος ήταν απόλυτος αρωγός να στέκει πανάξια δίπλα στην Μητέρα του Θεού, τόσο με το παρουσιαστικό του και την κινησιολογία του αλλά ακόμα περισσότερο με την υψηλή τεχνική της εκπληκτικής φωνής του του που κατά γενικήν και καθολικήν ομολογίαν εμάγεψε το κοινό.

Και ύστερα έρχεται να συμπληρώσει το πάνελ μια άλλη έκπληξη η τραγουδοποιός και ερμηνεύτρια Κατερίνα Κόρου με την σεμνότητα που όλοι γνωρίζουμε και σε ερμηνευτικό ρόλο, όπου ενσωμάτωσε με ευκολία το υποκριτικό κομμάτι με την αισθαντική φωνή της που ήχησε σαν κελάρισμα στα Σμυρνέικα τραγούδια και τους Εκκλησιαστικούς ύμνους. Μόνο όταν γνωρίσεις από κοντά και μιλήσεις λίγο με αυτήν την κυρία θα καταλάβεις πως βγαίνει αυτό το συναίσθημα στο τραγούδι.

Και είναι αυτή που χαρίζει απλόχερα με την φωνή της τη συγκίνηση στο κλείσιμο με το τραγούδι της που σιγά σιγά πλαισιώνεται από όλους τους συντελεστές.

«Απ’ όλες η καλύτερη κι απ’ όλες πιο μεγάλη

Λαμποκοπάει ολόχρυσο της Σμύρνης το λιμάνι

Σμύρνη πατρίδα μου γλυκιά

Χαριτωμένη χώρα

Για να σε βγάλω από το νου ποτέ δεν θάρθει η ώρα…»

Και είναι η μια στιγμή που θα συμφωνούσα κι εγώ με έναν Μητροπολίτη που στα σχόλια του έκανε λόγο για «έκρηξη συναισθημάτων».

Και φυσικά είναι και μια άλλη κυρία του θεάτρου, η Ευτυχία Αργυροπούλου που αφήνει το στίγμα της σε διπλό ρόλο αυτόν της Τουρκάλας Αισέ, αλλά και της Μαρίας της Μαγδαληνής στο δεύτερο μέρος εκείνο του Θείου δράματος γεμάτο συμβολισμούς.

Η Άννα Μωραίτου, σύμβολο της «Ελπίδας», ο Κωνσταντίνος Νιάρχος στον διπλό ρόλο του Χρυσοστόμου Σμύρνης και του Ιούδα, ο Πέτρος Τσαπαλιάρης στον διπλό ρόλο του Νουρεντίν Πασά και του Πόντιου Πιλάτου, η Ιωάννα Μαρμάρου ως Μοιχαλίδα έδωσαν τον καλύτερο τους εαυτό και δημιούργησαν ένα σύνολο που σε παρέσυρε με την με την ροή της δραματουργίας.

Ένα σύνολο που εκμεταλλεύτηκε με τον καλύτερο τρόπο ο Μενέλαος Τζαβέλλας σε μια σκηνοθετική προσέγγιση, από τις καλύτερες του, οδηγώντας τον θεατή στην τελική ώρα χωρίς περιττά στοιχεία, επικεντρώνοντας στα κατ’ εξοχήν μηνύματα που ήθελε να δώσει η παράσταση, με την βοήθεια φυσικά του ξεκάθαρου και δυνατού κειμένου του Θανάση Σταυρόπουλου.

Το απλό και λειτουργικό σκηνικό και το πέτρινο στοιχείο στην σκηνή του θεάτρου Αλκμήνη με τους προσεγμένους φωτισμούς να εναλλάσσονται στα πρόσωπα και τον εκάστοτε ζωτικό τους χώρο προσέφερε πολύ στην υποβλητικότητα και δημιουργία κατανυκτικής ατμόσφαιρας.

Ακόμα και η μουσική επιμέλεια ήταν αισθητά προσεγμένη με αποκορύφωμα για μένα τον εκπληκτικό Psalm 50 από τον Seraphim Bit-Kharibi με την χορωδία του, από εκείνες τις φωνές που εισχωρούν μέσα στις φλέβες σου και ευφραίνουν την ψυχή σου.

Μια παράσταση λοιπόν καλοκουρντισμένη και προσεγμένη στις λεπτομέρειες, με έντονο το θρησκευτικό στοιχείο που άλλωστε με αυτό ήταν που τις δύσκολες εκείνες ώρες προσπάθησαν οι ιερείς να κρατήσουν ψηλά το ηθικό του κυνηγημένου λαού.

Μια παράσταση που απευθύνεται σε όλους, που πέρα από την συγκίνηση που θα κατακλύσει πολλούς, θα ικανοποιήσει ακόμα και τον πιο δύσκολο θεατή με λιγότερο θρησκευτικό ζήλο, με τις συναρπαστικές ερμηνείες των πρωταγωνιστών της και τις υπέροχες απαγγελίες των ψαλμών, αλλά και των Σμυρναίικων τραγουδιών και αμανέδων από μοναδικές φωνές.

Ειδική μνεία τέλος θα ήθελα να κάνω για την μικρή αυτή υπερπαραγωγή στην αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία «ΔΙΩΝΗΣ-ΑΙΝΙΓΜΑ» της κυρίας Γεωργίας Ζώη που αν και ήταν η δεύτερη κατά σειρά παραγωγή, έκανε ένα τεράστιο άλμα από την προηγούμενη της.

Ταυτότητα παράστασης

Κείμενο: Θανάσης Ν. Σταυρόπουλος

Σκηνοθεσία: Μενέλαος Β. Τζαβέλλας

Διδασκαλία Εκκλησιαστικών ύμνων: Σταύρος Βόλκος

Βοηθός Σκηνοθέτη: Αρετή Τσιαμπόκαλου

Σκηνογράφος: Παναγιώτης Γάκης

Φωτισμοί: Δεουδές Γιώργος

Φωτογραφίες: Μάνος Βλαστός

Γραφιστική επιμέλεια: Καίτη Μπάκου

Διεύθυνση και Οργάνωση παραγωγής: Μενέλαος Β. Τζαβέλλας

Μουσική Επιμέλεια: Πολυδεύκης Πολυδεύκη

Hair stylist – Makeup artist: Ευσταθία Τζαβέλλα