Συναντήσαμε τον βραβευμένο συγγραφέα Χρήστο Αγγελάκο με αφορμή το τελευταίο του βιβλίο “Ψεύτικοι δίδυμοι” που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο αναζητώντας ψεύτικους κι αληθινούς διδυμους.
– Nα σας καλωσορίσω, κ. Αγγελάκο, στο The Look.Gr. Είναι χαρά μας να υποδεχόμαστε έναν δημιουργικό κι ευρηματικό συγγραφέα σαν εσάς.
– Να είστε πάντα καλά!
1. Έχετε γράψει, αν δεν κάνω λάθος, τρία μυθιστορήματα, δύο θεατρικά και μία ποιητική συλλογή, όπως επίσης έχετε κάνει και τη μετάφραση των δοκιμίων του Ζαν Σταρομπίνσκι «Τρεις Μανίες». Αυτό αναμφίβολα δείχνει έναν δραστήριο άνθρωπο που δεν εφησυχάζει στη σιγουριά της «μυθιστορίας». Μιλήστε μας λίγο για τη διαφορετικότητα τόσων ειδών.
Δεν ξέρω αν έχει σιγουριά η μυθιστορία. Αν έχει, πρέπει επιτόπου να το διαγνώσει κανείς και ν’ αρχίσει τις ερωτήσεις ώσπου να μην μείνει ούτε ράκος σιγουριάς. Πιστεύω στα κείμενα που γράφονται στην κόψη.
Όσο για τα τρία είδη γραπτού λόγου που εναλλάσσονται στο βιογραφικό μου, αυτά είναι παράθυρα. Όταν σκοτεινιάζει στο δωμάτιο της γραφής, ανοίγω κι ένα διαφορετικό. Αρχίζω να περιποιούμαι εκείνο το φυτό που έχει μία ρίζα, αλλά βγάζει ξεχωριστά λουλούδια.
2. Στο τελευταίο σας βιβλίο σε ένα στιγμιότυπο ο έγκλειστος ήρωας μιλώντας για τους ανθρώπους που αποδίδουν δικαιοσύνη λέει πως δέχονται την ψύχωση, αλλά όχι τη μοίρα γιατί τη θεωρούν κάτι αναχρονιστικό που δεν αποδεικνύεται, λέτε συγκεκριμένα: «…η μοίρα τούς μπερδεύει…», ενώ σε κάποιο άλλο σημείο εκφράζετε έναν εξαιρετικό στοχασμό ότι: «Η ευτυχία είναι μοιραία». Τελικά τι πιστεύετε; Ότι υπάρχει κάποιος προκαθορισμός;
Στη γραφή σίγουρα. Έχω ανάγκη από τον προκαθορισμό, τουλάχιστον στην αρχή. Δεν μπορώ να ρίχνω μπαταριές στον αέρα. Μετά ας έρθουν και οι ελεύθερες βολές και το «πυρ κατά βούληση»: ευπρόσδεκτα όλα.
Κατά τα άλλα, ας μην μπερδεύουμε κάποιες φράσεις στοχαστικές ή ποιητικά στοχασμένες που τις πιστεύουν οι ήρωες στους «Ψεύτικους Διδύμους» με αυτά που πιστεύω εγώ. Στέκομαι σ’ ένα σημείο, μισοκρυμμένος, στο βάθος, και γράφω ατάκες γι’ αυτούς – και όχι για μένα. Έτσι διατηρώ κι εγώ το δικαίωμα στο επόμενο κεφάλαιο να τα ανατρέψω όλα ξανά και ξανά…
Αν ήθελα να πετύχω κάτι σε τούτο το τρίτο μυθιστόρημα είναι να μην επαληθεύεται τίποτα. Να καταρρέουν τα πάντα.
3. Οι ήρωες στο βιβλίο σας είναι τρόπον τινά εξαρτημένοι, άλλοι ως δίδυμοι που δεν αποχωρίζεται ο ένας από τον άλλον, άλλοι από την εξάρτηση ουσιών, μια γριά γυναίκα από την πατρίδα της, κάποιος άλλος από το διάβασμα. Τελικά όλοι μας πάσχουμε από κάποιου είδους εξάρτηση. Πώς καθορίζεται κι αν καθορίζεται η «ποιότητα» της εξάρτησης;
Δεν υπάρχει ζωή χωρίς εξαρτήσεις. Από τον ηρωινομανή μέχρι τον παθιασμένο με τη σοκολάτα και τον χειμερινό κολυμβητή, θα σας το βεβαιώσουν όλοι. Οι εξαρτήσεις είναι το έρμα μας πάνω στη γη. Όσο για την ποιότητα της εξάρτησης, τούτη έγκειται ανάμεσα στο «μας σκοτώνει» και στο «μας κάνει πιο δυνατούς.» Και δεν μιλάω μόνο για ουσίες. Μεγαλύτερη εξάρτηση από τον έρωτα και τη μανία του δεν υπάρχει.
η Δυτικότροπη και η Ανατολική και Βαλκανική Ελλάδα σχηματίζουν ένα χάσμα τόσο βαθύ που δεν χωράει σε καμιά αφίσα, σε κανένα σποτάκι.
4. «Δεν είναι πια δικός μας είναι του κόσμου»: Σαν σύλληψη είναι τρομερή φράση που μπαίνει όμως στα χείλη ενός πατέρα που χάνει τον ομοφυλόφιλο γιο του από τα χέρια νεοναζί. Η οικογένεια απαθής σε μια πράξη που σύσσωμη η κοινωνία μιας ευρωπαϊκής πόλης καταδικάζει. Τελικά η κατακραυγή της διαφορετικότητας ξεκινά από την ίδια την οικογένεια; Και γενικεύοντάς το στο κατώφλι της νέας εποχής, οι τόσες πολλές καμπάνιες για την εξάλειψη του ρατσισμού και το δικαίωμα στη διαφορετικότητα αποδίδουν;
Ίσως όχι απαθής, αλλά ακινητοποιημένη. Της κλέψαν τον νεκρό. Η κρύπτη έμεινε άδεια. Μιλάμε για το απόλυτο σημείο αφανισμού, όπου δεν μπορείς παρά να συναινέσεις.
Όσο για την ίδια τη διαφορετικότητα, αυτή ενυπάρχει στην οικογένεια από πάντα. Δεν ξέρω αν είναι πολλοί ή λίγοι αυτοί που αποδέχονται τα ομοφυλόφιλα παιδιά τους, και ύστερα από πόσες μάχες… Η κατάσταση στην ελληνική οικογένεια, στις περισσότερες τουλάχιστον, ήταν πάντα πολύ σκοτεινή, μιας και οι αξίες της ακουμπούσαν σε αναχρονιστικούς πυλώνες. Γι’ αυτό κι εκεί πρωτοβλέπουμε τον ρατσισμό, τον σεξισμό, τον εθνικισμό, τη μισαλλοδοξία.
Τώρα, σε ό,τι αφορά την επικοινωνία των προβλημάτων, η οποία διεξάγεται κυρίως μέσω των ΜΚΟ: είναι μαζική, αλλά δεν φτάνει. Όπως καταλαβαίνετε η Δυτικότροπη και η Ανατολική και Βαλκανική Ελλάδα σχηματίζουν ένα χάσμα τόσο βαθύ που δεν χωράει σε καμιά αφίσα, σε κανένα σποτάκι. Αλλά και πάλι τι να κάνεις; Να κάθεσαι στον καναπέ σου και να βλέπεις στην TV τραγωδίες τύπου Γιακουμάκη;
5. Δύο επεισόδια στο βιβλίο σας με συνεπήραν: Το πρώτο είναι το τέλος του Γιωργή που σε τρεις γραμμές περνά από τη ζωή στην αιωνιότητα, και το δεύτερο η σκηνή του θανάτου της Νόρμα, του σκυλιού που οι δίδυμοι λάτρεψαν για χρόνια και «…κλάψανε μέχρι που ήρθανε τα σύννεφα». Μαγικό κλείσιμο σε μια δυνατή σε συναισθήματα σκηνή. Τι ακριβώς θέλατε να δείξετε περιγράφοντας αυτές τις τόσο διαφορετικές σε σύλληψη τελευταίες στιγμές;
Τίποτε δεν ήθελα να δείξω. Είναι επεισόδια που τα διατρέχει η απώλεια. Και υπάρχουν ένα σωρό τέτοια μέσα στους «Ψεύτικους Διδύμους». Στήνονται με την αντιπαράθεση ενός δίπολου ζεύγους κάθε φορά. Εδώ μιλάμε για τη μητέρα των μαχών: τη σύγκρουση ζωής και θανάτου. Μ’ αρέσει η λέξη «σύγκρουση» γι’ αυτό το βιβλίο: Σύγκρουση της εφηβείας πάνω στο τείχος της ενηλικίωσης. Κάτι μένει για πάντα πίσω, κάτι προχωράει. Μισό, αλλά προχωράει.
6. Η ζωή των διδύμων και της «συμβίας» τους σε ένα μεγάλο κομμάτι του βιβλίου περιγράφεται κινηματογραφικά με αφορμή τη συμμετοχή τους, ως κομπάρσοι, σε μια ταινία. Από την άλλη η ζωή ενός ήρωα που εισβάλλει στα μισά του βιβλίου περιγράφεται μέσα από ασπρόμαυρες φωτογραφίες. Αυτή η αφηγηματική τεχνική εντυπωσιάζει θα έλεγα. Στο στήσιμο ενός βιβλίου σας πόσο σημαντικό ρόλο παίζουν η αφήγηση και οι αφηγηματικοί τρόποι; Θα μπορούσατε ακόμα να μας εξομολογηθείτε τα στάδια που περνά ο «μύθος» μέχρι την τελική μορφή;
Ένα σωρό θέματα εμπλέκονται στην ερώτησή σας. Πρώτα απ’ όλα η ταξική διαστρωμάτωση της κοινωνίας με αφορμή ένα κινηματογραφικό γύρισμα: από τον μεγαλομανή και απρόθυμο, αλκοολικό Θεό (που είναι ο σκηνοθέτης) ώς τους κομπάρσους που τους χρησιμοποιούν σαν σαβούρα στο ακυβέρνητο καράβι. Από τη γιγαντιαία κατασκευή του σινεμά μέχρι τον σκοτεινό θάλαμο της εκτύπωσης. Η χρήση του κινηματογράφου και οι φωτογραφίες, προσωπικά, με παραπέμπουν σ’ έναν στίχο του Ελύτη: «Ανάγκη να μετατρεπόμαστε κάθε στιγμή σε εικόνα.» Το θέμα είναι τι τις κάνουμε αυτές τις εικόνες.
Λέω πάντα στους μαθητές μου: «Μη γράφετε με λέξεις, γράφετε με εικόνες.» Αυτές πρέπει να οδηγήσουμε σε συμπλοκή. Τα αντικρουόμενα μεγέθη, οι αντίρροπες δυνάμεις και η κατάρρευση όλων φέρνουν το τέλος του μύθου.
7. «…ήταν έρωτας, κι έρωτας θα πει να διασχίζεις τυφλός τα σκοτεινά τοπία. Γι’ αυτό σκοντάφτουν όλοι, και γιατί ο ήλιος, όταν ερωτεύεσαι, είναι μισός σκοτάδι». Τελικά η σκοτεινή πλευρά του είναι που μας εγκλωβίζει;
Νομίζω ότι το φως του μας εγκλωβίζει περισσότερο. Αλλά όχι μόνο αυτό. Κι εδώ η διαδοχή φωτός-σκοταδιού είναι απαραίτητη. Δεν ξέρω πώς ερωτεύονται οι Φινλανδοί και οι Ισλανδοί, αλλά εμένα το διαρκές φως με σκοτώνει. Προτιμώ να ονειρεύομαι το φως, κι ας είμαι στο σκοτάδι.
8. Παίρνοντας μια φράση από το βιβλίο σας, «Οι άνθρωποι ανακάλυψαν τους καθρέφτες, αλλά μπερδεύτηκαν στις αντανακλάσεις τους», θέλω να σας ρωτήσω γι’ αυτές τις αντανακλάσεις που τυφλώνουν την πορεία μας.
Είναι η δουλειά του καθρέφτη αυτή, δεν μπορούμε να τον κατηγορήσουμε. Κάθε φορά βλέπουμε κι άλλον από τους χίλιους εαυτούς μας μέσα του. Και σίγουρα δεν βλέπουμε ποτέ αυτόν που βλέπει και ο άλλος.
9. Ένας άνθρωπος που έχει δοκιμαστεί σκληρά στη ζωή πού βρίσκει τις αντοχές ώστε να βγει -κι αν βγει- αλώβητος;
Αλώβητος δεν βγαίνει κανείς.
10. Ανατρέχοντας στις σελίδες του βιβλίου σας αυτό που βγαίνει ως ένα συμπέρασμα, που το δηλώνετε κιόλας σε κάποιο σημείο, είναι ότι «οι άνθρωποι τελικά είναι οι ιστορίες τους». Εν τέλει αυτό που αφήνουμε πίσω μας είναι μόνο οι ιστορίες που ζήσαμε;
Και που τις ζήσαμε και που τις φανταστήκαμε. Ή που φανταστήκαμε πως τις ζήσαμε. Ο συνδυασμός μπορεί να συνεχίζεται επ’ άπειρον, αλλά εκείνος που ενδυναμώνεται τελικά είναι ο ρόλος των ιστοριών στη ζωή μας. Πραγματικές έξοδοι διαφυγής.
11. Μια δεκαετία με την ταμπέλα «Η Ελλάδα της Κρίσης». Τελικά η κρίση πόσο έβλαψε την Τέχνη; Στένεψαν οι ορίζοντές της;
Δεν είναι κακό να στενεύουν οι ορίζοντες. Αναπροσαρμόζεις το βλέμμα σου και κατευθύνεσαι πιο γρήγορα στο βάθος. Αυτό είναι το ζητούμενο. Παίρνεις φόρα και πηδάς. «Κι αν είσαι τυχερός, ξεκίνα πάλι» που λέει και ο Γκάτσος.
12. Κλείνουμε τώρα την κουβέντα, έχοντας μόνο στο μυαλό μας την ευοίωνη προοπτική, και τη συνεχίζουμε σε δύο χρόνια. Τι θα ’χει αλλάξει μέχρι τότε στον Χρήστο και τι στον συγγραφέα κ. Αγγελάκο;
Μπορεί να έχουν γίνει φίλοι αυτοί οι δύο. Αλλά δεν είναι και σίγουρο…
Οι ψεύτικοι δίδυμοι προτιμούν τις ερωτήσεις από τις απαντήσεις. Όπως ένα μεγάλο μέρος της λογοτεχνίας. Όπως και η ίδια η ζωή.
Το βιβλίο του Χρήστου Αγγελάκου “Ψεύτικοι δίδυμοι” κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.
