Καλικάντζαροι ή λυκοκαντζαραίοι, πλανήταροι ή καρκαντζέλια και βερβελούδες… ονόματα διάφορα που ποικίλουν ανάλογα την περιοχή. Τα ξωτικά των Χριστουγέννων στο πέρασμα των αιώνων άφησαν αναλλοίωτη την παρουσία τους
Ως λαός διαθέτουμε μια πλούσια λαογραφική παράδοση και κάθε στιγμή της κοινωνικής μας ζωής είναι στενά συνυφασμένη με τις θρύλους του παρελθόντος. Στο 12ήμερο από τη γέννηση του Θεανθρώπου ως την ημέρα των Φώτων βγαίνουν οι καλικάντζαροι, είναι μαυριδεροί με κόκκινα μάτια, πόδια τράγου και χέρια μαϊμούς ενώ όλο το σώμα τους είναι τριχωτό. Κι αν ρωτήσετε αν είναι απόλυτη αυτή περιγραφή η απάντηση είναι όχι, γιατί η φαντασία των ανθρώπων ποικίλει κι αυτή ανάλογα με τα ερεθίσματα της κάθε περιοχής, για παράδειγμα «οι βερβελούδες» από την Κωνσταντινούπολη αναπαριστάνονταν ως τριχωτές γυναίκες που κατεβαίνουν από τα τζάκια που μένουν σκαρφαλωμένες όλη την ημέρα μέχρι να έρθουν τα μεσάνυχτα. Κι όλες οι παραδόσεις τείνουν ως προς αυτό, οι καλικάντζαροι ως ρυπαρά πλάσματα θα βρίσκονταν αποκλειστικά σε κάποια περιοχή του σπιτιού που θα ήταν βρώμικη, τι πιο ακριβές από το τζάκι του σπιτιού.
Συγκρίνοντας λοιπόν όλες τις αναφορές που υπάρχουν από τις κατά τόπου περιοχές μπορούμε να βγάλουμε κάποια γενικά χαρακτηριστικά αυτών των πλασμάτων. Η εμφάνιση τους είναι αποτροπιαστική γιατί έτσι θα ‘πρέπε να ήταν οτιδήποτε απόκοσμο και αφού εισβάλουν λάθρα μέσα στα ελληνικά σπίτια αυτό που θα κάνουν είναι ζαβολιές. Και εδώ ξεκινούν οι χαριτωμένες ιστορίες με τις οποίες όλοι γαλουχηθήκαμε από τη νηπιακή μας ηλικία.
Ένα κόσκινο ή ένα κομμάτι από χοιρινό κόκκαλο μπορούν να αποτρέψουν την εμφάνιση τους από την καμινάδα. Στην πρώτη περίπτωση, η παράδοση της Ζακύνθου αναφέρει ότι ένα κόσκινο κοντά στο τζάκι εξάπτει την περιέργεια του καλικάντζαρου που ώσπου να μετρήσει τις τρύπες του, ξημερώνει και τότε θα πρέπει να εξαφανιστεί πριν το πρώτο φως της μέρας. Στην άλλη περίπτωση του Άργους το χοιρινό κόκκαλο φράζει το δρόμο τους κ γυρνούν πίσω. Όλες αυτές οι παγίδες μπαίνουν επειδή ως ζαβολιάρικα πλάσματα αρπάζουν τα χριστουγεννιάτικα γλυκά και κατουρούν στο νερό, αν το χουν αφήσει ξεσκέπαστο οι νοικοκυρές του σπιτιού. Σε όλες τις παραδόσεις επίσης αναφέρεται ότι τα παιδιά που γεννιούνται την περίοδο αυτή είναι καλικάντζαροι ή κινδυνεύουν να τα πάρουν καλικάντζαροι εκτός αν τους διαβάσει ο παπάς μια ευχή. Η λαογραφία της Κύπρου αναφέρει ότι την τελευταία μέρα που θα φύγουν «οι πλανήταροι» τους περιποιούνται και τους κάνουν ξεροτήγανα και λουκάνικα, ενώ στην Λειβαδιά την παραμονή των Φώτων παίρνουν οι άνθρωποι την στάχτη από το τζάκι και την σκορπίζουν στα γειτονικά σπίτια για να φύγουν «οι σκαλκαντζαραίοι» και να μην ξαναπατήσουν. Τέλος την παραμονή των Φώτων αναχωρούν «τα παγανά» όπως αναφέρει η παράδοση της Ναυπάκτου για το κέντρο της γης και αρχίζουν να πελεκάνε με τα δόντια τους και τα τσεκούρια τους τις τρεις κολώνες που βαστά τον κόσμο, να τις γκρεμίσουν και να χαλάσει ο κόσμος. Τις πελεκάνε όλο το χρόνο κι αφήνουν μια μικρή τρίχα και ενώ σταματάνε να πάρουν μια ανάσα ανεβαίνοντας πάνω στη γη την περίοδο των γιορτών όταν επιστρέφουν οι τρεις κολώνες είναι πάλι όπως πριν και ξεκινάν ξανά την σκληρή δουλειά για να πέσει ο κόσμος και πάντα θα γίνεται αέναα η ίδια διαδικασία γενιές και γενιές ώστε να μαγευόμαστε όλοι μας και να μένουμε παιδιά.
Η παράδοση αναφέρει ότι τους καλικάντζαρους τους βλέπουν οι αλαφροΐσκιωτοι, δηλαδή θα λέγαμε αυτοί που μπορούν να γίνουν διάμεσοι . Ας ανοίξουμε την καρδιά μας κι ας δεχτούμε την μαγεία των γιορτών με ότι αυτή συνεπάγεται κι αν φοβάστε τους λυκοκαντζαραίους ή τους πλανήταρους ή τους κωλοβελόνηδες η παράδοση λέει ότι φεύγουν αν στο 12ημερο λιβανίζεις όλες τις γωνίες του σπιτιού, αλλά και η αταξία κι η ζαβολιά πάλι μέσα στη ζωή μας δεν είναι?
