Όταν ρώτησαν τον Πυθαγόρα τι είναι φίλος, απάντησε: «Αυτός που είναι ο άλλος σου εαυτός, ο Έτερος Εγώ, όπως το 220 και το 284».

Δύο αριθμοί είναι «φίλιοι» ή «φιλικοί», αν ο καθένας ισούται με το άθροισμα όσων μετρούν (δηλαδή διαιρούν) τον άλλο. Οι πιο διάσημοι φίλιοι αριθμοί του Πυθαγόρειου Πανθέου είναι οι 220 και 284. Κάνουν ένα ταιριαστό ζευγάρι. Εκεί στηρίχτηκε και το σενάριο της περίφημης ελληνικής νουάρ ταινίας “Έτερος εγώ”, στους “φίλιους” αριθμούς του Πυθαγόρα.

Κατ’ επέκταση το “Έτερος εγώ” λοιπόν σημαίνει τον φίλο. Τη σημαντικότητα της λέξης και της έννοιας, την ουσιαστική της εφαρμογή θα τη βρούμε μέσα στην Ιστορία να αποτυπώνεται με πάμπολλα παραδείγματα. Θα τη βρούμε όμως και να δοκιμάζεται, να συντρίβεται, να αλλοιώνεται και κυρίως -ίσως- να ξεχνιέται. Και οι λόγοι ποικίλλουν. Το κυριότερο όμως θα τη βρούμε μέσα μας να μας συντροφεύει αλλά και να μας μπερδεύει, κάποιες φορές να μας εκπλήσσει. Κι από τον φίλο ή τη φίλη σου δεν θέλεις εκπλήξεις, κανενός είδους.

Στα “Παράθυρα Ψυχής “, θα το βρούμε αυτό το συγκεκριμένο να ανοίγει ορθάνοιχτο, να έχει πρόσβαση στην απόλυτη θέα, να το βλέπουν όλοι και να το χαίρονται. Γιατί στην πραγματικότητα ο φίλος ή η φίλη είναι ένα παράθυρο της ψυχής μας, όπως όμως είναι και ο εαυτός μας από την άλλη. Αυτό το οποίο το ξέρουν όλοι αλλά κι εμείς οι ίδιοι, τίποτε διαφορετικό. Αυτό που ξέρουν οι φίλοι μας και δεν εκπλήσσονται, αυτό που ξέρουμε κι εμείς για τον εαυτό μας πολύ καλά. 

Πηγαίνοντας πίσω στο χρόνο, ο Αριστοτέλης έθεσε τα φιλοσοφικά θεμέλια της φιλίας ως η τέχνη του να κρατά ο καθένας έναν καθρέφτη προς την ψυχή του άλλου, ο Μένανδρος έλεγε όμως, τον 4ο αιώνα π.Χ.,

“Αν έχουμε λεφτά θα έχουμε και φίλους”… Κι έτσι καταρρίπτεται ο μύθος που τον κατακρημνίζει εμμέσως κι ο Ναπολέοντας: “Ο άνθρωπος δεν έχει φίλους· η ευημερία του τους έχει”.

Ενώ και ο Αντίγονος Β’ Γονατάς το χειροτέρεψε,“Θεέ μου προφύλαξέ με από τους φίλους μου, τους εχθρούς μου τους αναλαμβάνω εγώ”. 

Στέκομαι στον Λα Ροσφουκό,

“Στη φιλία και στον έρωτα είμαστε συχνά πιο ευτυχισμένοι χάρη στα όσα αγνοούμε παρά στα όσα ξέρουμε”. Τι έλεγα παραπάνω, δεν θέλουμε εκπλήξεις, άρα ας ξέρουμε λιγότερα.

Και πάλι στον Αριστοτέλη,  εξηγεί για τις  συμπτωματικές φιλίες, που βασίζονται περισσότερο στη σύμπτωση, παρά στην πρόθεση.
1) Φιλία ωφελιμότητας
Η πρώτη είναι η φιλία που βασίζεται στην ωφελιμότητα. Σε αυτό το είδος φιλίας, τα δύο μέρη δεν τρέφουν αληθινά φιλικά συναισθήματα, αλλά διατηρούν τη σχέση τους γιατί αποκομίζουν οφέλη. Αυτή η φιλία, δεν είναι μόνιμη. Όταν τελειώνουν τα οφέλη, συνήθως τελειώνει και η φιλία. Ο Αριστοτέλης παρατήρησε πως αυτή η σχέση είναι πιο συνηθισμένα ανάμεσα σε άτομα μεγαλύτερης ηλικίας. Ένα σωστό παράδειγμα τέτοιας φιλίας, είναι οι σχέσεις που φτιάχνουμε με συνάδελφους στη δουλειά. Μπορεί όντως να περνάμε καλά μαζί, αλλά μόλις η κατάσταση αλλάξει, συνήθως αλλάζει και η φύση της σχέσης μας.
2) Φιλία απόλαυσης
Αντίστοιχα, το δεύτερο είδος συμπτωματικής φιλίας βασίζεται στην απόλαυση. Αυτό, όμως, είναι πιο συνηθισμένο σε νεαρούς ανθρώπους. Είναι το είδος φιλίας που παρατηρείται ανάμεσα σε συμμαθητές, συμφοιτητές και άτομα που ανήκουν στην ίδια αθλητική ομάδα. Η πηγή της φιλίας είναι πιο συναισθηματική, αλλά ταυτόχρονα, είναι το είδος της φιλίας που συνήθως κρατάει λιγότερο. Μόλις τα ενδιαφέροντα των φίλων πάψουν να είναι κοινά, σταματάει και η απόλαυση και κατά επέκταση, η φιλία. Συνήθως, αυτό συμβαίνει, επειδή μεγαλώνουμε, ωριμάζουμε και αλλάζουμε.

Οι περισσότερες φιλίες, ανήκουν σε αυτές τις δύο κατηγορίες και ενώ ο Αριστοτέλης ποτέ δεν τις χαρακτήρισε με αρνητικό τρόπο, πίστευε πως το μικρό βάθος τους περιόριζε την ποιότητά τους. Είναι καλό, για την ακρίβεια, είναι απαραίτητο, να έχουμε συμπτωματικές φιλίες, αλλά μπορούμε να τα πάμε ακόμα καλύτερα.

Η έννοια της φιλίας υψώνεται πολύ όταν ο ίδιος ο Χριστός λέει προς τούς μαθητές του: «Δέν σᾶς ὀνομάζω πιά δούλους…σᾶς ὀνομάζω φίλους…» (Ιω. 15,15) καί σε άλλο σημείο: «σέ ἐσάς ὅμως, φίλοι μου, λέγω…» (Λκ. 12,4).

Ο Κλάιβ Στέιπλς Λιούις (“Τα χρονικά της Νάρνια”), θεωρούσε πως «Η φιλία είναι περιττή, όπως η φιλοσοφία, όπως η τέχνη, όπως το σύμπαν το ίδιο… δεν έχει αξία επιβίωσης. Περισσότερο είναι από αυτά τα πράγματα που δίνουν αξία στην επιβίωση.»

Ο κινηματογράφος έχει υμνήσει τη φιλία με διάφορους τρόπους, χαρακτηριστικά να αναφερθούμε (για τον τρόπο που μεταφέρεται):

  • Ο σοφέρ της κυρίας Ντέιζι: Με την Τζέσικα Τάντι και τον Μόργκαν Φρίμαν. Η φιλία ανάμεσα στην ηλικιωμένη εβραία χήρα και τον έγχρωμο οδηγό της που κρατά 25 χρόνια. Ύμνος στη συνεννόηση και τη φιλία που ξεπερνά τα εμπόδια που θέτουν οι κοινωνικές τάξεις, τα φύλα και οι θρησκείες.

  • «Σινεμά ο Παράδεισος» του Giuseppe Tornatore (1988). Η καλύτερη ξενόγλωσση ταινία της χρονιάς της, σύμφωνα με τα Όσκαρ, εκτός από ένα φόρο τιμής στον παλιό, κλασικό κινηματογράφο, αποτελεί και την ιστορία μιας ιδιαίτερης φιλίας. Ένας καταξιωμένος Ιταλός σκηνοθέτης θυμάται τα παιδικά του χρόνια και το πώς ερωτεύτηκε τον κινηματογράφο, χάρη και στη φιλία του με το μηχανικό προβολής του μικρού σινεμά του χωριού του. Μια φιλία που επηρέασε την πορεία της ζωής του, τα όνειρά του για το μέλλον και έπαιξε το ρόλο της στη μελλοντική επιτυχία του.

«Keep your friends close, but your enemies closer»,έλεγε ο Al Pachino στο δεύτερο The Godfather, σε μια από τις πιο θρυλικές πλέον ατάκες του κινηματογράφου. “Κράτα κοντά τους φίλους σου, αλλά κοντύτερα τους εχθρούς σου”.

Όλα τα παραπάνω αφορούν διαφορετικές “φιλίες”, αλλά τι είναι μια φιλία τελικά. “Μια συνήθεια” μου είπε κάποιος που ρώτησα, “μια συνήθεια που τη θες έτσι, ξέρεις που θα τη βρεις, δεν σκέφτεσαι πως θα μιλήσεις, πως θα γελάσεις.

Έχεις ίδιες στιγμές, μοιράζεσαι στιγμές, είσαι εκεί όταν…”.

Ένας άλλος μου είπε κάπως λυπημένα, “Δεν υπάρχει ρε φίλε, κοίτα πως στο λέω, φίλε σε λέω και σένα που γνωριστήκαμε πριν λίγο.

Δεν υπάρχει ερμηνεία στο τι είναι αληθινός φίλος”.  

Η τηλεοπτική σειρά “Τα φιλαράκια”, έγραψε ιστορία αφού μετά δημιουργήθηκαν άπειρες αντίστοιχες ανά τον κόσμο με κάθε τρόπο. Η συμβίωση αγοριών και κοριτσιών, με όλα τα επακόλουθα ή και τα καπρίτσια του σεναρίου που έπρεπε να συνεχίσει να είναι ελκυστικό, κυρίως όμως με μια συγκινητική καταγραφή της έννοιας που είχαν οι πρωταγωνιστές, ο ένας για τον άλλον, έστω από την εύθυμη σκοπιά. Κι όμως, στις αγωνίες τους το “μπουλούκι” ήταν πάντα εκεί να τρέξει για τον έναν ή τη μία. 

Η μουσική και τα τραγούδια φυσικά δεν θα μπορούσαν να λείψουν από την εξύμνηση της φιλίας, με διάφορους τρόπους. Ο πιο πρόσφατος και αγαπημένος στην Ελλάδα φαίνεται να είναι το τραγούδι που ερμηνεύει η Ελεωνόρα Ζουγανέλη “Τα δεύτερα κλειδιά”, του Γιώργου Καραδήμου και της Sunny Μπαλτζή, ένα τραγούδι που ακουμπά με τον πιο δυνατό συναισθηματικό τρόπο τη γυναικεία φιλία.

Οι Rolling Stones στα 1981 έγραψαν ένα υπέροχο τραγούδι για τη φιλία, το “Waiting on a friend”, σε μια δημιουργία που είχε πολλά τζαζ στοιχεία (σαξόφωνο κυρίως) αλλά και στίχο που εξύψωνε την αναμονή να έρθει ένας φίλος. Εν προκειμένω ένας άντρας φίλος, πολύ πιο αναγκαίος “να κλάψεις στον ώμο του”, από το να περιμένεις μια κυρία ή μια πόρνη… Οκ, Stones…

Ίσως η πιο κλασική κατάσταση στις φιλίες είναι ο τρίτος άνθρωπος, όπως ακριβώς στις ερωτικές σχέσεις. Μια γυναίκα ανάμεσα σε δύο άνδρες, ή κι ένας άνδρας ανάμεσα σε δυο γυναίκες ή όποιον συνδυασμό θέλετε. Οι συναισθηματικές στιγμές και ανάγκες των ανθρώπων συνήθως σκοντάφτουν σε τέτοιες περιπτώσεις. Φιλίες οι οποίες εξελίσσονται δυσάρεστα εξαιτίας σχέσεων που συνάπτονται. Οι OLYMPIANS το “εκμεταλλεύτηκαν” μουσικά, με το “Φίλε μου φίλε”. Εδώ ερμηνεία από τον Πασχάλη μερικά χρόνια αργότερα.

“Καλύτερα να γυρεύετε τον φίλο σας, πάντα όταν έχετε ώρες να ζήσετε”, λέει ο Χαλίλ Γκιμπράν στον “Προφήτη” κι έτσι να κλείσουμε.

Ωστόσο, υπάρχει το παρακάτω που θα μας ανοίξει το επόμενο μέρος από τα “Παράθυρα Ψυχής”. Ο Τολστόι έλεγε για τον άνθρωπο:

“Ο άνθρωπος είναι ένα κλάσμα που αριθμητή έχει την πραγματική του αξία και παρονομαστή την ιδέα που έχει για τον εαυτό του”. Και εξηγεί: “Ο αριθμητής παραμένει ο ίδιος, δηλαδή η πραγματική αξία κάποιου, αλλά όσο μεγαλώνει ο παρονομαστής, η ιδέα που έχει κάποιος για τον εαυτό του, τόσο μικρότερο γίνεται το κλάσμα, δηλαδή ο ίδιος ο άνθρωπος”.

Η ιδέα που έχουμε για τον εαυτό μας, πόσο μικρούς μας κάνει… στο επόμενο “Παράθυρα Ψυχής”. Για την ώρα ας μείνει χαραγμένο το κλασικό… “Δείξε μου το φίλο σου…”.

Για το www.thelook.gr

Κώστας Προβατάς (fb Costas Provatas)