Οι λέξεις που ξεκινούσαν από «ελ» μου ασκούσαν πάντα μια μαγεία. Ελλάδα, ελευθερία, ελπίδα και μια Ελένη που ερωτεύτηκα.
(εξηγώντας, σε συνέντευξη μετά το Νόμπελ, πώς διάλεξε το ψευδώνυμο «Ελύτης»)
Φιλολογικό ψευδώνυμο του Οδυσσέα Αλεπουδέλη. Γεννήθηκε στο Ηράκλειο με καταγωγή από τη Μυτιλήνη στις 2 Νοεμβρίου 2011. Διακρίθηκε το 1960 με το Κρατικό Βραβείο Ποίησης και το 1979 με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας, όντας ο δεύτερος Έλληνας και τελευταίος μέχρι σήμερα που έχει αποσπάσει τη διάκριση αυτή. Με την ευκαιρία της επετείου της γέννησής του, θυμόμαστε ποιήματά του που μελοποιήθηκαν και αγαπήθηκαν πολύ από τον κόσμο.
9 Φεβρουαρίου 1959: Ο Μάνος Χατζιδάκις παρουσιάζει τα τραγούδια που έγραψε για την παράσταση του Θεάτρου Τέχνης “Ο κύκλος με την κιμωλία” του Μπέρτολτ Μπρεχτ, σε απόδοση Οδυσσέα Ελύτη. Ερμηνεύει ο Γιώργος Μούτσιος και παίζει πιάνο ο συνθέτης. Αργότερα την ίδια χρονιά κυκλοφορεί δίσκος 45 στροφών με 4 από αυτά.
1964: “Το Άξιον Εστί” , το ποίημα του Οδυσσέα Ελύτη (που εκδόθηκε το 1959) μελοποιημένο από τον Μίκη Θεοδωράκη. Τραγουδούν ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης, ο Θεόδωρος Δημήτριεφ και η Μικτή Χορωδία Θάλειας Βυζαντίου. Απαγγέλλει ο Μάνος Κατράκης. Το εξώφυλλο του δίσκου από τον Γιάννη Τσαρούχη.
Η πρώτη παρουσίαση του “Άξιον Εστί” του Μίκη Θεοδωράκη σε ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη έγινε στις 19 Οκτωβρίου 1964. Πρόκειται ασφαλώς για ένα από τα σπουδαιότερα και γνωστότερα έργα της Ελληνικής μουσικής που χάρισε στο Νεοελληνικό Πολιτισμό ένα από τα πλέον αξιομνημόνευτα αριστουργήματά του. Αναντίρρητα κατά τις τελευταίες δεκαετίες το “Άξιον Εστί” έχει εδραιωθεί πλήρως στη συνείδηση, στο μυαλό και στην καρδιά του κόσμου και συνεπώς στην ιστορία της μουσικής μας.
1966: “Μικρές Κυκλάδες / Λιποτάκτες” , ποιήματα του Οδυσσέα Ελύτη και του Γιάννη Θεοδωράκη μελοποιημένα από τον Μίκη Θεοδωράκη. Ερμηνεύει ο συνθέτης και η Ντόρα Γιαννακοπούλου, η μετέπειτα συγγραφέας σπουδαίων έργων όπως “Η πρόβα νυφικού” και ο “Μεγάλος Θυμός”.
Μπουζούκι: Κώστας Παπαδόπουλος & Λάκης Καρνέζης Τραγούδι: Ντόρα Γιαννακοπούλου στην περίφημη “Μαρίνα”.
1969: “Ήλιος ο Πρώτος”, η ποίηση του Ελύτη (που πρωτοεκδόθηκε το 1943) μελοποιημένη από τον Γιάννη Μαρκόπουλο, ερμηνεύουν οι Μαρία Δημητριάδη, Σταύρος Πασπαράκης και η χορωδία Αινιάν. Αφηγητής ο Γιάννης Φέρτης.
1972: “Το Θαλασσινό Τριφύλλι” , ο Μιχάλης Βιολάρης και η Ρένα Κουμιώτη σε ποιήματα του Ελύτη μελοποιημένα από τον Λίνο Κόκοτο. Τα λόγια του Ελύτη προς τον Λίνο Κόκοτο, μόλις άκουσε μελοποιημένο “Το θαλασσινό τριφύλλι”, ήταν: «Μπράβο, παιδί μου, έβγαλες ένα Αιγαίο και μία Ελλάδα, όπως τα φανταζόμουν!».
1979: “Η Ποδηλάτισσα”, ποιήματα του Οδυσσέα Ελύτη μελοποιημένα από τον Μιχάλη Τρανουδάκη, με την Αφροδίτη Μάνου (πρώτος προσωπικός δίσκος της).
1982: “Ο Ήλιος ο Ηλιάτορας”, μουσική του Δημήτρη Λάγιου, ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη. Τραγουδούν ο Γιώργος Νταλάρας, η Ελένη Βιτάλη, ο Νίκος Δημητράτος και η Χορωδία Λαμίας.
1984: “Προσανατολισμοί” , μουσική Ηλία Ανδριόπουλου, ποίηση Οδυσσέα Ελύτη (που πρωτοεκδόθηκε το 1939). Τραγουδά η Άλκηστις Πρωτοψάλτη. Απαγγέλλει η Ρηνιώ Παπανικόλα.
1984: “Μαρία Νεφέλη”, η Αγγελική Ιονάτου μελοποιεί και τραγουδά Οδυσσέα Ελύτη. Μαζί της ο Σπύρος Σακκάς
Λέει η συνθέτης και ερμηνεύτρια σε συνέντευξή της στον Σωτήρη Μπέκα:
…«Έχω άλλα σχέδια για τη “Μαρία Νεφέλη” και δεν σας επιτρέπω να το μελοποιήσετε». Στεναχωρήθηκα πολύ. Την άλλη μέρα τηλεφώνησα στον Σπύρο (σ.σ. Σακκά) κλαίγοντας. Μου είπε ότι θα έβρισκε έναν τρόπο να τον συναντήσει (τον Ελύτη). Κλείστηκε ραντεβού στην οδό Σκουφά για να μιλήσουμε. Του υποσχέθηκα ότι δεν θα έλειπε ούτε κόμμα από το κείμενο και ότι θα “ανέβει” σε θεατρικό έργο στη Γαλλία. «Ανεβάστε το σαν θέαμα, αλλά όχι σε δίσκο», μου απάντησε. Όντως το “ανεβάσαμε” στο θέατρο, αλλά πάνω στις δέκα παραστάσεις, ήρθε ένα τηλεγράφημα από τον Ελύτη που πλέον μου έλεγε: «Σας δίνω την άδεια να το ηχογραφήσετε». Έτσι συμφιλιωθήκαμε…
Ζωντανή ηχογράφηση, Αθήνα, Μπουάτ Απανεμιά Τετάρτη 30 Νοεμβρίου 2016
Ο Ελύτης παρέστη στην καθιερωμένη τελετή απονομής του βραβείου στις 10 Δεκεμβρίου του 1979, παραλαμβάνοντάς το από τον βασιλιά Κάρολο Γουστάβο και γνωρίζοντας παγκόσμια δημοσιότητα. Τον επόμενο χρόνο κατέθεσε το χρυσό μετάλλιο και τα διπλώματα του βραβείου στο Μουσείο Μπενάκη. Κι από τη συλλογή “Τα Ρω του έρωτα” (1972), το πιο αγαπημένο ποίημα του Ελύτη που έγινε τραγούδι και σύνθημα στα χείλη των περισσότερων Ελλήνων, απλά με το στίχο “… δεύτερη ζωή δεν έχει…”, το “Παράπονο”, όπως το ερμήνευσε “απόλυτα” η Ελευθερία Αρβανιτάκη, σε μουσική Δημήτρη Παπαδημητρίου.
“Μου εδόθηκε, αγαπητοί φίλοι, να γράφω σε μια γλώσσα που μιλιέται μόνον από μερικά εκατομμύρια ανθρώπων. Παρ’ όλ’ αυτά, μια γλώσσα που μιλιέται επί δυόμιση χιλιάδες χρόνια χωρίς διακοπή και μ’ ελάχιστες διαφορές”.
(από την ομιλία του Οδυσσέα Ελύτη στην απονομή του Νόμπελ).
