Η διακοπή των πολιτιστικών δράσεων με θεατές, είναι μια περίεργη κατάσταση που βιώνουμε τις ημέρες του κορωνοϊού. Οποιαδήποτε δράση, π.χ. συναυλία, θεατρική παράσταση, κινηματογραφικό φιλπ κλπ., δεν έχει καμιά αξία αν δεν έχει ακροατήριο ή κοινό. Ο κόσμος είναι αυτός που δημιουργεί τις συνθήκες σε όλες τις δράσεις για να υπάρχουν, ανεξάρτητα αν επιδοκιμάζει ή αποδοκιμάζει.

Και οι συνθήκες είναι και οι αισθητικές, είναι και οι οικονομικές. Δηλαδή μια δράση συνεχίζεται, προωθείται λόγω της επιδοκιμασίας του κόσμου ή διακόπτεται λόγω της αποδοκιμασίας του, εννοώντας την απομάκρυνσή του λόγω κακών κριτικών κλπ. Σε κάθε περίπτωση όμως, έχουν κάνει κάποιες εισπράξεις, έχουν λόγο να προσπαθούν άλλοι να γίνονται καλύτεροι κι άλλοι να δημιουργούν κάτι καινούριο ή να συνεχίζουν στην επιτυχία τους. Γιατί για τους πιο πολλούς είναι η δουλειά τους, αυτό που διάλεξαν να βιοποριστούν, προφανώς μη αναμένοντας εξελίξεις τύπου “λουκέτο”, μάλιστα χωρίς συγκεκριμένο χρονικό ορίζοντα. Κι όπου λουκέτο δεν μπορεί να πάει ο κόσμος να δει και να κρίνει, να δει και να ξαναπάει, να λατρέψει, να τραγουδήσει, να σκεφτεί ή να χαλαρώσει.

Κι αφού συμβαίνει το αντίθετο πια, δηλαδή ο κόσμος πιθανότατα θέλει να πάει σε μια πολιτιστική εκδήλωση αλλά δεν μπορεί, όλα αλλάζουν. Πως αλλάζουν; Ας δούμε τις πιθανές παραμέτρους της κατάστασης αυτής, είτε προσωρινές ή και μόνιμες.

  • Μια πρώτη εκτίμηση είναι ότι μια ολόκληρη γενιά, η μετά την εφηβεία, μαθαίνει σε έναν διαφορετικό τρόπο διασκέδασης. Να μαζεύονται οι παρέες σε πλατείες, σε σπίτια, σε σημεία που μπορούν να γίνουν πάρτι κλπ., ίσως να μην έχουν την “πρεμούρα” των clubs και των bars. Είναι μια παλιά κατάσταση, περασμένων δεκαετιών, που η επιλογή ήταν κύρια τα πάρτι σε σπίτια. Αν δει κανείς τις λεπτομέρειες μιας τέτοιας αλλαγής στην κουλτούρα του μέλλοντος (μιλώντας για μια νέα γενιά), θα δει και την έλλειψη που θα γνωρίσουν μεγάλα τμήματα πολιτιστικών δράσεων. Παράλληλα, οι ενδιαφερόμενοι και εκκολαπτόμενοι καλλιτέχνες θα το σκεφτούν αρκετά σοβαρά, εκτός αν πρόκειται για κάποια σπουδαία ταλέντα. Ας μην ξεχνάμε ότι η μουσική π.χ. διάγει μια ψηφιακή εποχή, όλα είναι διαθέσιμα Online. Μέχρι πριν την πανδημία, το κάθε νέο τραγούδι που ανέβαινε στις πλατφόρμες, ήταν και προάγγελος εμφανίσεων ή να γίνει πιο γνωστός ένας καλλιτέχνης στο κοινό, ακριβώς προσβλέποντας σε ζωντανές εμφανίσεις που είχαν φυσικά οικονομικό κίνητρο. Αν αυτή η κατάσταση ατονήσει στις επόμενες γενιές, λόγω συνήθειας, φόβου, κλπ. τότε ο καλλιτέχνης… δεν έχει λόγο ύπαρξης. Κι επειδή λέμε πως η συνήθεια είναι δεύτερη φύση του ανθρώπου, “έξις, δευτέρα φύσις” κατά Αριστοτέλη, αυτή δηλώνει το πόσο βαθιά είναι ριζωμένες μερικές ατομικές ή συλλογικές συμπεριφορές. Συνήθειες που αποκτιούνται με την επανάληψη μιας πράξης, η οποία συνιστά την «ἕξιν» (από το ρ. έχω). 

Κάθε «ἕξις» προκύπτει από εθισμό, οπότε δεν είναι έμφυτη αλλά συμβαίνει…

  • Η μεγαλύτερη γενιά από την άλλη, οι πιο ηλικιωμένοι, μια γενιά που κατά βάση αγαπούσε τις θεατρικές παραστάσεις, τους μικρούς χώρους εστίασης με λίγο μουσική παλιών εποχών ή έστω ένα “σινεμά” που λέμε, μάλλον μπαίνουν στην εποχή του διαβάσματος και του σταυρολέξου, φυσικά και της άπλετης τηλεόρασης και ίσως της μπιρίμπας. Διότι και φοβούνται από όλους τους άλλους περισσότερο και αργότερα δε θα μπουν ξανά στη διαδικασία διότι “ο φόβος φυλάει τα έρμα”. Επιπλέον τα νεότερα, μεσήλικα, παιδιά τους θα τους απαγορεύσουν την έξοδο. Η εκτίμηση είναι ότι ακριβώς από αυτήν την ηλικιακή ομάδα θα υπάρξει σοβαρό πρόβλημα σε μεγάλο μέρος της επιβίωσης των καλλιτεχνών και των δραστηριοτήτων τους, λαμβάνοντας υπ’ όψιν ότι για πολλούς συνταξιούχους αυτή ήταν μια σοβαρή διέξοδος. Ακόμα κι αν υποθέσουμε ότι σε κάποιο εύλογο χρονικό διάστημα θα υπάρξει αποκλιμάκωση της πανδημίας και πλήρης ελευθερία του κόσμου να κινηθεί, αυτή η πληθυσμιακή ομάδα δεν θα επανέλθει με τον ίδιο ρυθμό στην κανονικότητα, αφού θα έχει να ανταπεξέλθει και τους φόβους όπως είπαμε και των παιδιών τους.
  • Μια ομάδα πληθυσμού επίσης, είναι οι παντρεμένοι με παιδιά, εννοώντας μαθητές και μικρότερα. Όλα όσα συμβαίνουν σε αυτές τις οικογένειες που η αλήθεια είναι ότι πρωτοστατούν τα παιδιά, δεν αφήνουν πολλά περιθώρια εξωστρεφούς διασκέδασης, ειδικά σε μια λογική συχνότητα που ίσως ίσχυε. Κι αυτοί θα προτιμήσουν το “μέσα” με παρέα άλλους φίλους με παιδιά, με ότι αυτό συνεπάγεται. Διότι και οι χρόνοι και οι συνήθειές τους άλλαξαν, με κάτι τηλεργασίες και τηλεκπαίδευση. Πιο πολλές ώρες μαζί στο σπίτι, ίσως έχουν να σκεφτούν περισσότερο και τους πιο ηλικιωμένους γονείς τους που δεν τους κρατούν τα παιδιά με την ίδια παλιά συχνότητα, αλλά ακόμα κι ακάποιοι μπορούν να συνεχίζουν να ζουν έστω σε έναν ικανοποιητικό ρυθμό σίγουρα δε θα μπορούν όλοι όσοι μέχρι σήμερα συναναστρέφονται. 
  • Η ομάδα πληθυσμού όλων των υπολοίπων, ελεύθεροι, ζευγάρια, μέσες ηλικίες χωρίς υποχρεώσεις και με κάποιες οικονομικές δυνατότητες, ακόμα θα στηρίξουν τη διασκέδαση και την έξοδο σε καταστήματα εστίασης, clubs κλπ., και θα συνεχίσουν να το κάνουν, μέχρι να ενταχθούν στις επόμενες ομάδες.  

Μήπως θέλετε όμως να προσθέσουμε κι άλλους λόγους που δείχνουν ένα αργό “σβήσιμο” της πολιτιστικής δραστηριότητας σε μέλλοντα χρόνο, λόγους που δεν πιάνει στην αρχή ο νους;

  • Η έντονη δραστηριοποίηση στις τηλεοπτικές πλατφόρμες με συνδρομητικά δίκτυα, NETFLIX, HBO, AMAZON κλπ. που έχουν κατακτήσει σημαντικό μερίδιο των προτιμήσεων των μεσαίων και πάνω -τουλάχιστον- πληθυσμιακών ομάδων.
  • Η “κουλτούρα” του ΜΕΝΩ ΣΠΙΤΙ, η οποία διανθίζεται πλέον από την εφαρμογή της ευεργετικής -νομίζουν πολλοί αλλά δεν είναι έτσι ακριβώς- τηλεργασίας, η οποία θα δημιουργήσει πλεονάζοντα εργασιακό χρόνο και σημαντικές αλλαγές στον εργασιακό χώρο.
  • Ο φόβος της μάσκας που ήρθε για να μείνει, ακόμα κι αν θεωρήσει κανείς σωστή σε αυτή τη φάση μαι ολοκληρωτική και καθολική χρήση της. Γίνεται αξεσουάρ ζωής, αν σκεφτεί κανείς πόσο την έχουν βάλει στην collection τους οι Οίκοι μόδας. Και μιλώντας για “χρήση μάσκας”, αντιλαμβανόμαστε όλοι ότι θα δούμε στο μέλλον τους περισσότερους από εμάς να τη φοράμε, βλέποντας ένα γιαπωνέζικο déjà vu που κάποτε κοροιδεύαμε, όταν εκείνοι οι συνάνθρωποί μας τη φορούσαν στις μολυσμένες περιβαλλοντικά πόλεις που ζούσαν.

  • Για πολλούς ο φόβος του συγχρωτισμού και του διπλανού μου, που “δεν ξέρω τι έχει αν βήξει ή φταρνιστεί”. Μια απαγορευτική μελλοντικά κατάσταση, έστω κι αν εξαλειφθεί ο COVID-19. Η απομάκρυνση είναι μια κατάσταση που θα παίξει το ρόλο της, υπάρχει αρκετός κόσμος που έτσι κι αλλιώς δε θέλει την οποιαδήποτε επαφή σε δρόμους, σε μέσα συγκοινωνίας κλπ. Το ίδιο θα συμβαίνει σιγά σιγά και με τους χώρους τύπου club κλπ. Φυσικά αυτό θα ενισχύσει περισσότερο τα τύπου private clubs, που και πιο αναπαυτικά θα κάθεσαι, αλλά και πιο πολλά θα πληρώνεις για ένα ποτό και πάντα με την απαραίτητη καρτούλα μέλους και την κράτηση.
  • Η απομόνωση που επιλέγουν πια αρκετοί άνθρωποι, χρησιμοποιώντας το διαδίκτυο. Πόσο μάλλον η πρώτη ηλικιακή ομάδα που λέγαμε, η μετά την εφηβεία ίσως αλλά και η εφηβική. Το διαδίκτυο σαρώνει, έχοντας ταινίες και τα “πάντα όλα” που ακόμα θα λέει η ψυχή του Αλέφαντου. Το θέατρο δεν είναι στις προτιμήσεις τους έτσι κι αλλιώς, η ηλεκτρονική δυνατή μουσική είναι. Μια μουσική που χρειάζεται μόνο ένα χώρο και ο καθένας να είναι στον κόσμο του. Και η απομόνωση εξελίσσεται ακόμα κι εκεί, με κόστος λειτουργικό έναν dj και κανέναν καλλιτέχνη.

Έχει ενδιαφέρον να σκεφτεί κανείς πως θα λειτουργήσει η πιάτσα σε όλα αυτά, πως θα αντιδράσει. Η πιάτσα λέγοντας, εννοούμε αυτήν που θέλει να ελέγξει το μέλλον, διότι το παρόν είναι στάσιμο και το παρελθόν μάλλον δείχνει κουρασμένο.    

Κ. Προβατάς