Με αφορμή την επέτειο γέννησης/θανάτου του Κ.Π.Καβάφη, παραθέτουμε μια κριτική του μεγάλου ποιητή Κώστα Βάρναλη για τον συνωνόματο και ομότεχνό του Κωνσταντίνο Π. Καβάφη.
Η κριτική είναι στην ουσία μια ομιλία του πρύτανη των Ελλήνων ποιητών Κώστα Βάρναλη σε μια τιμητική εκδήλωση για τον Καβάφη που οργάνωσε η Εταιρία Ελλήνων Λογοτεχνών την 1η Δεκέμβρη του 1963 με αφορμή τα εκατόχρονα από την γέννησή του στο θέατρο Παπά και δημοσιέυτηκε σε αφιερωματικό τόμο της “Επιθεώρησης Τέχνης”.
Κώστας Βάρναλης: Μοναδικός, άνόμοιαστος κι ανεπανάληπτος
“Νομίζω, πως άργησε πολύ ο πνευματικός κόσμος της Ελλάδας να τιμήσει “δημοσία” κι επίσημα το μεγάλο Αλεξαντρινό Ποιητή. Της πρέπει έπαινος της Εταιρίας μας, του αρχαιότερου λογοτεχνικού σωματείου της χώρας, για την πρωτοβουλία της να γιορτάσει τα εκατόχρονα του Ποιητή.
Μ’ ευχαρίστησή μου δέχτηκα το χρέος να προλογίσω εγώ, σαν πρεσβύτερος από τους ομοτέχνους μου, την σημερινή γιορτή. Αλλά και με κάποιο φόβο:μες στα λίγα λεφτά της ομιλίας μου δε θα μπορέσει ο θαυμασμός μου να φτάσει το μέγεθος της ποιητικής αξίας του Καβάφη. Ευτυχώς άλλοι αγαπητοί συνάδερφοι, αρμοδιότεροι μελετητές του έργου του και γνώστες του ανθρώπου, θα ικανοποιήσουν και το δικό σας και το δικό μου θαυμασμό.
Ο Καβάφης μπορεί να ανήκει στην δοξασμένη γενία των “καταραμένων ποιητών” Αλλά είναι από τους πρώτους! Μοναδικός, ανομοίαστος κι ανεπανάληπτος. Μοναδικός και προσωπικός και στη σκέψη του και στην τέχνη του και στη γλώσσα του.
Είναι στα χρόνια μας ο περισσότερο διαβαζόμενος και συζητούμενος ποιητής. Για κανένα άλλο δε γραφτήκανε και δε γράφονται τόσο πολλά βιβλία και μελέτες (ύστερα από το Σολωμό και τον Παλαμά) όσα γι αφτόν. Και του αξίζει. Αποτελεί το πιο ενδιαφέρον πρόβλημα των νεοελληνικών γραμμάτων και για τους θαυμαστές του και για τους αρνητές του.
Και πραγματικά είναι από τους ποιητές που δεν τους διαβάζεις μια φορά και τους αφήνεις. Τουναντίον πάντα ξαναγυρίζεις σ’ αφτούς και πάντα τους βρίσκεις καλύτερους και πάντα επίκαιρους σε κάθε περίσταση. Γιατί ο λόγος του έχει πολύ βάθος και μιλάει πολύ άμεσα σ’ όλες τις ψυχές.
Πόσο αντίθετος με το Σολωμό -όσο αντίθετοι κι οι καιροί που ζήσανε! Μα και οι δυό τους νιώσανε κι εκφράσανε αυθεντικά και τελειωτικά, ο ένας τα νιάτα κι ο άλλος τα γηρατειά του καιρού τους. Ο Σολωμός έζησε στα χρόνια της ανόδου του “νέου κόσμου” κι έψαλε με πάθος το μέγα κι άφταστο ιδανικό κάθε καιρού και τόπου, την Ελευθερία: εθνική, πολιτική, πνευματική. Ο Καβάφης πρόφτασε να δει τις στερνές αναλαμπές αυτού του κόσμου, που έσβηνε. Και είδε την κατηφοριά του. Την είδε με τραγικά γελούμενη ειρωνεία και συγνώμη. Είδε και ξεσκέπασε “αφ’ υψηλού” την ματαιότητα των πίστεων και των προλήψεων, των αρετών και των αμαρτιών, αμαρτωλός κι αφτός, αλλά και σοφός κι ενάρετος -αν θεωρήσουμε, κατά τη γνώμη μου, πρώτη σοφία κι αρετή την Ποίηση.
Η ποίηση του Καβάφη ομολογεί με καταπληκτικήν ειλικρίνεια τις αδυναμίες τις δικές του και τάχα του παρελθόντος, πραγματικά όμως του παρόντος -κάθε τέτοιου ιστορικού παρόντος.
Η Ποίηση αφτή πηγάζει κυρίως από τη Σκέψη κι αποτείνεται στη σκέψη. Ο Καβάφης είναι από τους λίγους τεχνίτες του λόγου που είχε νουν. Και λέγω νουν όχι την πολυμάθεια παρά τη ρεαλιστική όραση και κρίση: την ικανότητα να κρίνει, να κατανοεί ο σκεφτόμενος άνθρωπος πως και που βαδίζει ο κόσμος και που πρέπει να βρίσκεται ό ίδιος.
Τον καιρό, που οι περισσότεροι συγκαιρινοί του υπηρετούσανε με την πέννα τους το Δημόσιο ψέμα, ο Καβάφης το αρνήθηκε θαρρετά με τη γνώση του. Κ’ έμεινε αρνητής. Δεν τόνε βοήθησε ο καιρός του να γίνει οδηγός.
Ο λόγος του είναι απλός, ακριβολόγος, ουσιαστικός, χωρίς το περιττό, γιατί η Αλήθεια αποκρούει τα στολίδια. είναι λόγος σχεδόν πεζογραφικός. Εχθρός του μάταιου λυρισμού, στάθηκε ένας από τους μεγαλύτερους λυρικούς του νεοελληνικού Παρνασσού”.
Κώστας Βάρναλης
[ακολουθήθηκε η ορθογραφία του κειμένου]
Πηγή: Κ.Π. Καβάφης “Κριτικές Μελέτες”, εκδόσεις Νέος Σταθμός
