Το The Look.Gr υποδέχεται μια συγγραφέα που από τα μέσα της δεκαετίας του  ’90 μέχρι σήμερα τα βιβλία της αποτελούν μια “λογοτεχνική συνάντηση” με τη διάρκεια και το βάθος. Στο τελευταίο της βιβλίο “Κόκκινος Σταυρός”, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις, το ιστρορικό στοιχείο περιπλέκεται με το μυθιστορηματικό, όπως ακριβώς το παρόν συναντά το παρελθόν και ενίοτε συνοδοιπορεί μαζί του. Η κυρία Μαρία Γαβαλά έρχεται στο The Look.Gr

 

1  Διαβάζοντας το βιβλίο σας κάποιος οδηγείται έμμεσα και στην εξήγηση όλων αυτών των παραμορφωτικών πινελιών σε έργα ζωγράφων με διαταραγμένη προσωπικότητα που μας εντυπωσιάζουν. Τελικά που πιστεύετε ότι έγκειται αυτή η δυναμική έκφρασης που παρουσιάζουν τα εν λόγω έργα;

 

*Σίγουρα υπάρχει πολύ μεγάλη διαφορά ανάμεσα στον αληθινό καλλιτέχνη και τον παράφρονα που καταφεύγει στην τέχνη, στη ζωγραφική εν προκειμένω. Ο πρώτος έχει συναίσθηση αυτού που ζωγραφίζει, βρίσκεται σε επαφή με την πραγματικότητα, κάτι που είναι αδιαμφισβήτητο. Ο δεύτερος βρίσκει καταφύγιο στην τέχνη, σαν να πιάνεται από κάτι που τον βοηθά να αμυνθεί, τόσο απέναντι σε εξωτερικούς εχθρούς όσο και σε εσωτερικούς, που είναι ο ίδιος του ο εαυτός, χωρίς καμιά εναισθητική συμμετοχή. Τα έργα των παραφρόνων, πράγματι, είναι εντυπωσιακά. Κατά την άποψή μου ακριβώς λόγω αυτής της μη εναισθητικής συμμετοχής. Είναι η αποτύπωση του περιεχομένου ενός εντελώς διαλυμένου ψυχικού εγώ. Άρα μπορεί κανείς να περιμένει ότι θα δει «τέρατα και σημεία». Τις περισσότερες φορές τα έργα αυτά συνοδεύονται από στίχους, ακατάληπτα τσιτάτα, συμβουλές, εντολές, ακαταλαβίστικα κατεβατά που μόνο ένας έμπειρος ψυχίατρος, πιθανόν, θα μπορούσε να διεισδύσει στο περιεχόμενό τους. Κι αυτό το στοιχείο επίσης είναι πολύ ενδιαφέρον.  

 

2  Τι είναι εκείνο που σας ώθησε στη συγγραφή ενός τόσο πολυδιάστατου μυθιστορήματος;

 

*Νομίζω πως είναι κάτι που ήρθε από μόνο του. Ξεκίνησα να γράφω και η μία ιστορία υπαγόρευε την άλλη, το ένα θέμα επιζητούσε κάτι περισσότερο, ένα παρόμοιο θέμα ή ένα θέμα εντελώς διαφορετικής κατεύθυνσης. Το παζλ δημιουργήθηκε από μόνο του. Σε αυτές τις περιπτώσεις, ο συγγραφέας ερευνά με τον τρόπο που το κάνει και ένας επιστημονικός ερευνητής. Συνεχώς βρίσκει πράγματα μπροστά του. Άλλα τα κρατά, άλλα τα απορρίπτει. Κάπως έτσι δημιουργήθηκε το πολύπτυχο.

 

3  Οι ήρωες σας στην πορεία της συγγραφής παίρνουν διαφορετικές διαστάσεις απ’ αυτές που αρχικά είχατε σκεφτεί; Κατά πόσο ένας συγγραφέας είναι ο απόλυτος κυρίαρχος ενός βιβλίου;

 

*Μπορεί να συμβαίνει κάποιες φορές αυτό. Δεν νομίζω πως υπάρχουν κανόνες ή όρια προκαθορισμένα. Εξαρτάται από πολλά πράγματα το πώς πορεύεσαι. Δεν έχει σχέση με τον έλεγχο της κατάστασης. Ο έλεγχος, η απόλυτη κυριαρχία πάνω στο έργο, πάνω στη δουλειά σου, είναι εντελώς διαφορετικό πράγμα. Αν χάσεις από τα χέρια το πηδάλιο, νομίζω πως το πλοίο έχει φουντάρει, αύτανδρο. Αντιθέτως, το να ανακαλύπτεις καινούργια και διαφορετικά πράγματα, και να τα χρησιμοποιείς, είναι πολύ παραγωγικό. Και πολύ ευχάριστο στη διαχείρισή του. 

 

 

4  Ένα πρόσωπο του μυθιστορήματος στη θέα αλλά και στην επαφή με ένα ρούχο ενός γιατρού αισθάνεται κατά κάποιο τρόπο μια ιδιαίτερη τιμή. Αναπολώντας το παρελθόν, ποια ήταν η πρώτη φορά στη ζωή σας που νιώσατε ανάλογο συναίσθημα ;

 

*Αναφέρεστε, μάλλον, στην οικιακή βοηθό όταν πιάνει το παλτό και το καπέλο του γιατρού που φροντίζει την κόρη των αφεντικών της. Κάθε φορά που μου χάριζαν ένα βιβλίο, ένιωθα πως με «τιμούσαν». Ιδιαιτέρως, όταν κάποιος μου χάριζε ένα βιβλίο που δεν το είχε αγοράσει, αλλά το έπαιρνε από τη βιβλιοθήκη του για να μου το κάνει δώρο ή για να μου το δανείσει. Το αποχωριζόταν για να με ευχαριστήσει ή για να με βοηθήσει σε κάποια εργασία. Πολύ μεγάλη τιμή.

 

5  «Ντρέπομαι που είμαι άνθρωπος», αυτό απάντησε ο μεγάλος παιδαγωγός Ευάγγελος Παπανούτσος όταν επισκέφτηκε τους τόπους μαρτυρίου και πόνου στο Άουσβιτς. Η ηρωίδα του βιβλίου σας «φεύγει» μέσα σε ένα θάλαμο αερίων. Αυτές οι στιγμές της ανθρώπινης φρίκης πιστεύετε πως έχουν «αντάλλαγμα» στην Ιστορία;

 

*Εξαρτάται τι εννοούμε με τη λέξη «αντάλλαγμα». Η συγκίνηση ή ο αποτροπιασμός που νιώθεις μπροστά σε παρόμοια εγκλήματα, οι τιμές που αποδίδονται, εκ των υστέρων, σε κάθε αθώο θύμα μιας θηριωδίας, κατά την άποψή μου είναι συμπεριφορές-μονόδρομος. Δεν μπορείς να κάνεις διαφορετικά. Δεν μπορείς να νιώσεις διαφορετικά, εκτός κι αν είσαι συναισθηματικά ανάπηρος. Τώρα το «ντρέπομαι που είμαι άνθρωπος» θεωρώ πως είναι μεγαλοστομία, κενή περιεχομένου. Δεν είναι, ούτε ήταν, όλοι οι άνθρωποι Ναζί. Ο Ναζισμός ήταν ένας οδοστρωτήρας παραλογισμού που συμπαρέσυρε τα πάντα. Χρέος μας είναι να έχουμε μάτια, αυτιά, νου, τα πάντα ορθάνοιχτα, να προσπαθούμε να καταλάβουμε τι έγινε τότε, στο μέτρο που μπορούμε, τι γίνεται τώρα, τη σημερινή εποχή, ενδεχομένως να μυριστούμε κάποια πράγματα που θα γίνουν στο μέλλον. Το τι μπορεί να κάνει ο καθένας μας ώστε να μην αισθάνεται άσχημα, είναι πολύ λεπτό ζήτημα, ποικίλλει από άτομο σε άτομο. Άλλος μπορεί να κάνει την υπέρβαση ή απλώς το καθήκον του. Άλλος δεν κάνει τίποτα επειδή δεν είναι σε θέση να κάνει κάτι. Εξαρτάται. Πάντως, πολλά γεγονότα επαναλαμβάνονται στο πέρασμα του χρόνου, κι αυτό είναι πολύ θλιβερό. Άρα, έννοιες όπως ντροπή, ενοχή, μετάνοια κ.ο.κ., από μόνες τους δεν σημαίνουν και πολλά πράγματα. Το ζήτημα είναι περίπλοκο.

 

6  «Δέκα βιβλία Ιστορίας δεν συγκρίνονται με δέκα αράδες, (που λέει ο λόγος) λογοτεχνίας». Αναλύστε μας αν θέλετε τις σκέψεις σας πάνω σε αυτό το θέμα.

*Φυσικά πρόκειται για σχήμα λόγου ή καλύτερα για ευφυολόγημα (τουλάχιστον, προσωπικά, έτσι το έβαλα μέσα στο βιβλίο, αναφερόμενη στο μυθιστόρημα του Χάινριχ Μάν, «Ο νομοταγής πολίτης»). Όχι, δεν πιστεύω πως ισχύει κάτι τέτοιο. Η γραμμένη, η τυπωμένη σε βιβλίο Ιστορία, αποτελεί νομίζω την ασφαλέστερη πηγή για να αντλήσεις την αλήθεια των γεγονότων. Εκεί καταφεύγουμε όταν θέλουμε να μάθουμε ή να κατανοήσουμε την αλήθεια. Η λογοτεχνία έχει τη δική της δύναμη, φυσικά. Είναι όμως δύο διαφορετικά πράγματα. Η λογοτεχνία επινοεί, ονειρεύεται, φαντάζεται, δίνει τη δική της εκδοχή, είναι παραστατικότερη, ευφραδέστερη, και δεν ξέρω τι άλλο ακόμα. Η Ιστορία καταγράφει αυστηρά – ή προσπαθεί να το κάνει –, την αλήθεια της πραγματικότητας. 

 

7  Η ζωή της νεαρής φοιτήτριας είναι προγραμματισμένη από τα μικρά της  χρόνια. Ο προγραμματισμός θεωρείτε πως εγκλωβίζει ή ελευθερώνει τη ζωή μας;

*Δεν θα συμφωνήσω μαζί σας. Τίποτα δεν υπήρξε προγραμματισμένο στη ζωή του συγκεκριμένου προσώπου. Θα μπορούσαν, θαυμάσια, τα πράγματα να είχαν πάρει άλλη τροπή. Είναι οργανωμένη, ως άτομο, ως σπουδάστρια, ως ερευνήτρια. Αυτό όμως είναι κάτι διαφορετικό. Αν εννοείτε πως έχει διπλό δικαίωμα αίματος και για τούτο ακολουθεί μια συγκεκριμένη πορεία, ανάμεσα σε δύο χώρες-πατρίδες, αυτό δεν σημαίνει και «προγραμματισμό». Είναι παρορμητικό άτομο, συχνά επιλέγει σύμφωνα με το συναίσθημα και τις ιδεοληψίες της. Δεν ακολουθεί κάποιο προσκοπικό πρόγραμμα.  Προσωπικά, δεν ακολουθώ καθόλου προγράμματα. Αυτό που με απασχολεί είναι το να «ξέρω τι μου γίνεται».

 

Όταν δεν πατάς, από μόνος σου γερά στα πόδια σου, γύρω σου βλέπεις μόνο εχθρούς

 

8  Μέσα στις σελίδες του βιβλίου θίγεται και το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης. Τι είναι αυτό όμως που μας εγκλωβίζει ως κοινωνία να δεχτούμε την αρμονική συνύπαρξη;

*Τεράστιο ζήτημα προς συζήτηση. Από πού να το πρωτοπιάσει κανείς. Ας πούμε πως είναι ο φόβος μας, ένας από τους παράγοντες. Ο φόβος και η ανασφάλειά μας. Φοβόμαστε, καταρχάς τον εαυτό μας, κι ύστερα κάνουμε προβολές σε άλλους ανθρώπους. Κυρίως σε ανθρώπους που δεν είναι εκείνοι της διπλανής πόρτας. Δεχόμαστε και εμπιστευόμαστε μόνο ό, τι αναγνωρίζουμε πολύ εύκολα. Ό,τι έχουμε συνηθίσει στην καθημερινότητά μας. Όταν δεν πατάς, από μόνος σου γερά στα πόδια σου, γύρω σου βλέπεις μόνο εχθρούς. Σε τρομάζει καθετί διαφορετικό και «κουμπώνεσαι» για να μη σου κλέψουν αυτό το ελάχιστο που διαθέτεις. Την μικροψυχία σου, τη μισαλλοδοξία σου, τη στενομυαλιά και την τσιγκουνιά σου.

 

9  Οι εικόνες πόσο καθόρισαν το πεζογραφικό σας έργο αναλογικά με τη σκηνοθετική σας ιδιότητα;

*Όταν γράφω δουλεύω έχοντας εικόνες στο μυαλό μου. Συχνά κοιτάζω φωτογραφίες. Για το συγκεκριμένο μυθιστόρημα είδα πλούσιο οπτικό υλικό. Φωτογραφίες από αρχεία και τις ταινίες της περιόδου της Βαϊμάρης, πολλές πολλές φορές. Επίσης διάφορα ντοκιμαντέρ, σχετικά με το θέμα, και ρεπορτάζ. Ήταν μια ασφαλής πυξίδα.

 

10  Το μοντάζ είναι η πιο σημαντική φάση όταν σκηνοθετείς μία ταινία, έχει δηλώσει ένας μεγάλος σκηνοθέτης. Στη συγγραφή ενός βιβλίου ποιο είναι το πιο σημαντικό στάδιο;

*Νομίζω πως κάθε στάδιο είναι σημαντικό, και πάντα αν λάβουμε υπόψη μας πως τα στάδια ολοκλήρωσης ενός έργου είναι διαφορετικά στον κινηματογράφο απ’ ό,τι στη λογοτεχνία. Προσωπικά μου αρέσει πολύ το στάδιο κατά το οποίο διορθώνω το κείμενο και βάζω τις μικρές, οριστικές, πινελιές.

 

11  «Οι επιθυμίες σε βοηθούν να μένεις ζωντανός και γεμάτος ενέργεια», φράση από τον «Κόκκινο σταυρό». Σε σας οι επιθυμίες πόσο καθόρισαν την λογοτεχνική σας ταυτότητα;

*Χωρίς επιθυμίες τι μπορείς να καταφέρεις να γράψεις; Θα ήταν σαν να τρως χωρίς να πεινάς.

 

12  Ένα βιβλίο μόλις κυκλοφόρησε. Το επόμενο συγγραφικό σας βήμα έχει σχηματιστεί, έστω και νοερά, στο μυαλό σας;

*Βεβαίως. Ήδη γράφω το επόμενο μυθιστόρημα, μάλιστα το έχω προχωρήσει αρκετά. Αυτό δεν σημαίνει πως θα τελειώσει και σύντομα. Συνήθως, η ολοκλήρωση ενός βιβλίου μού παίρνει γύρω στα τέσσερα με πέντε χρόνια.

 

Σας ευχαριστώ πολύ για την συζήτηση. Ήταν τιμή  για μένα προσωπικά αλλά και για το περιοδικό μας αυτή η συνέντευξη. Να σας ευχηθώ καλή επιτυχία στο νέο σας βιβλίο και εύχομαι πάντα οι επιθυμίες να σας κρατούν ζωντανή για νέα λογοτεχνικά ταξίδια.

*Η χαρά δική μου και σας ευχαριστώ πολύ που μου δώσατε την ευκαιρία να αναπτύξω τις σκέψεις μου.

 

Το βιβλίο της Μαρίας Γαβαλά “Κόκκινος Σταυρός” κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις