Το 1827, την ώρα που η Επανάσταση ψυχορραγούσε στην Ύδρα, τον ασφαλή ακόμη βράχο, εκδόθηκε η “Ανεξάρτητος εφημερίς της Ελλάδος”. Ήταν η πρώτη εφημερίδα στην νεότερη Ελλάδα που εκδόθηκε από ιδιώτη δημοσιογράφο και η μόνη που κυκλοφορούσε τη συγκεκριμένη εποχή, εκτός από το επίσημο όργανο της προσωρινής διοίκησης, τη “Γενική Εφημερίδα”. Εκδότης, τυπογράφος, κειμενογράφος, μεταφραστής, σχολιαστής, πολιτικός αναλυτής ήταν ο Παντελής Κ. Παντελή.
Ο απόγονός του Λάμπρος Βαζαίος 2 αιώνες σχεδόν μετά ανασύρει από τη λήθη τη δράση του πρώτου Έλληνα εκδότη-μαχητή και μας παρουσιάζει τα έργα και τις ημέρες του “Ανεξάρτητου” στο προσφάτως εκδοθέν βιβλίο του “Ανεξάρτητος: Η Δημοκρατική Εφημερίδα της Επανάστασης του 1821”, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μένανδρος.
Συνάντησα τον Ταξίαρχο (ε.α) Λάμπρο Βαζαίο σε μια εφ’ όλης της ύλης συνέντευξη και μιλήσαμε για την αγωνιστικότητα και την δημοσιογραφική εντιμότητα του μακρινού του προγόνου. Για την τόλμη και την μαχητικότητα του Παντελή Κ. Παντελή κόντρα στην κατάχρηση εξουσίας της βαυαροκρατίας.
- «Ανεξάρτητος: Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 1821» από τις εκδόσεις Μένανδρος. Μιλήστε μας λοιπόν, από την πρώτη σκέψη μέχρι την υλοποίηση του, πόσο ήταν μακρύ το ταξίδι;
Το ταξίδι κράτησε αρκετά χρόνια. Η «φυσική επιλογή» τέτοιων δεδομένων χρειάζεται χρόνο ωρίμανσης. Το έναυσμα, όπως περιγράφω, ήταν η τυχαία ανεύρεση σχετικού λήμματος στην Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια του Ελευθερουδάκη. Αφορούσε στον Π.Κ.Παντελή και τον συνέδεε με τον τίτλο της εφημερίδας «Ανεξάρτητος Εφημερίς της Ελλάδος». Υπήρχε πάντα η αόριστη μνήμη στην οικογενειακή παράδοση για κάποιον πρόγονο με το παράξενο επώνυμο Ανεξάρτητος, που είχε «δοσοληψίες» με τους Βαυαρούς εκδίδοντας εφημερίδα με αυτόν τον τίτλο. Τίποτε άλλο, καμία άλλη πληροφορία. Η προσωπική μου επαγγελματική ζωή, με την πολύ απαιτητική πορεία στην Ιατρική, δεν επέτρεπε για πολλά χρόνια την διάθεση χρόνου για την επίλυση του γρίφου «Παντελής Παντελή και Ανεξάρτητος». Μόλις τα τελευταία δύο χρόνια κατάφερα να έχω τον χρόνο που χρειαζόταν για την συστηματική αναζήτηση και αποδελτίωση των στοιχείων. Το βιβλίο ήταν η φυσική συνέπεια.
2) Προμετωπίδα του βιβλίου σας είναι μια φράση από τα «Ηθικά Νικομάχεια» του Αριστοτέλη. Τι σας έκανε να στραφείτε στον Αριστοτέλη; Παρατηρείτε κάποια «συγγένεια» των δύο;
Η φράση στην προμετωπίδα της εφημερίδας «όσιον προτιμάν την αλήθειαν», από τα Ηθικά Νικομάχεια του Αριστοτέλη, ήταν επιλογή του Π.Κ.Παντελή από το πρώτο φύλλο του 1827. Ο εκδότης που, όπως ο ίδιος μας πληροφορεί δεν είχε σχεδόν καθόλου απομακρυνθεί από την Ύδρα μέχρι τότε, με πολλή άνεση μνημονεύει και καταχωρεί το χωρίο του Αριστοτέλη. Η προεπαναστατική παιδεία στην Ύδρα φαίνεται ότι είχε σοβαρό επίπεδο.
3) Ο πρόγονος σας και εκδότης της εφημερίδας Παντελής Κ. Παντελή, γίνεται Παντελής Ανεξάρτητος ύστερα από διώξεις που υπέστη η εφημερίδα του. Σε σας όλη αυτή η πολεμική ατμόσφαιρα με την αντίδραση αλλαγής του ονόματος τι συναισθήματα σας γεννά;
Η αλλαγή του επωνύμου του Π.Κ.Παντελή σε Ανεξάρτητος και η υιοθέτηση της από όλη την οικογένεια, ήταν πράξη «πολεμική» ήταν μέρος του αγώνα ενάντια στο έλλειμα Δημοκρατίας, την αυθαιρεσία της εξουσίας και την διαφθορά που χαρακτήριζαν την Βαυαροκρατία. Τους ανάγκαζε να τον προσφωνούν με το όνομα της εφημερίδας, που κάθε τόσο απαγόρευαν την κυκλοφορία και κατέστρεφαν τις εγκαταστάσεις της, κλείνοντας τον ίδιο κατ’επανάληψη στην φυλακή του Μεντρεσέ !
Όσο και να παραβιάζεται η ιστορική μνήμη, τα δεδομένα της προμνησίας (του deza vu) οδηγούν αβίαστα στην αποδοχή της άποψης του Ανεξάρτητου για την ενοχή της πολιτικής του Γερμανισμού και προσωπικά του Μέττερνιχ στην δολοφονία του Κυβερνήτη.
4) Ο Παντελής Ανεξάρτητος ήταν σταθερός θιασώτης του κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια. Σε ένα μόλις νέο-ανεξάρτητο κράτος που ο κυβερνήτης του πέφτει από τα πυρά ενός ομοεθνή του, προκαταβάλει πιστεύετε και την πορεία του;
Ο Π.Κ.Παντελή δεν ήταν απλά θιασώτης του Ι.Καποδίστρια. Ήταν από τους ελάχιστους επώνυμους Υδραίους που στήριξαν τον Κυβερνήτη και την πολιτική του. Οι σχέσεις τους χαρακτηριζόντουσαν από αμοιβαία εμπιστοσύνη. Οι αρχές του Π.Παντελή ταίριασαν με την θυσιαστική πατριωτική εντιμότητα του Ι.Καποδιστρια. Ήταν και οι δύο «εξ ίσου πατριώτες και πιστοί Χριστιανοί», όπως γράφει στον Ανεξάρτητο ο εκδότης του . Η δολοφονία του Κυβερνήτη ήταν η μεγαλύτερη, για εκείνη την ώρα, ατυχία του Έθνους. Εκ των υστέρων κρίνοντας, αλλά και από τα πρώτα θετικά δείγματα της πολιτικής του Ι.Καποδίστρια διακρίνουμε την θλιβερή αλήθεια. Ναι,(!), η μοίρα και η πορεία της χώρας θα ήταν διαφορετικές. Η τίμια πολιτική ανάλυση, οδηγεί στο συμπέρασμα πως ακριβώς για τον λόγο αυτό δολοφονήθηκε ο Κυβερνήτης. Όσο και να παραβιάζεται η ιστορική μνήμη, τα δεδομένα της προμνησίας (του deza vu) οδηγούν αβίαστα στην αποδοχή της άποψης του Ανεξάρτητου για την ενοχή της πολιτικής του Γερμανισμού και προσωπικά του Μέττερνιχ στην δολοφονία του Κυβερνήτη.
5) «…έμειναν οι Μαυρομιχάλαι εις το Ναύπλιον και ευρόντες περίστασιν αρμοδίαν εδολοφόνησαν τελευταίον τον μέγα εκείνον κατά τα άλλα άντρα, άπειρον όμως παντάπασιν της ραδιουργίας τινών περιστοιχούντων αυτόν ιδιοτελών υποκειμένων». Μαχητικός που δεν διστάζει να ξεσκεπάσει τους δολοφόνους. Σήμερα η δημοσιογραφία πιστεύετε πως υπηρετεί το καθήκον της;
Οι δολοφόνοι ήταν γνωστοί και έδρασαν στο φως της ημέρας. Ο Ανεξάρτητος απλά τους αναφέρει. Αυτό που ξεσκεπάζει με παρρησία είναι η ηθική αυτουργία της Αυστριακής πολιτικής με προφανή την συναίνεση της Αγγλίας και της Γαλλίας λιγότερο.
6) Ο εκδότης ήταν σταθερός πολέμιος της βαυαροκρατίας. Αφορμής δοθείσης σας ρωτώ μήπως τελικά είναι ένα σταθερό άλλοθι να επιρρίπτουμε ευθύνες μόνιμα στους ξένους για δικά μας «κακά» με δεδομένο ότι τις περισσότερες φορές εγχώριοι κυβερνώντες προσυπογράφουν τα κελεύσματά τους;
Τα δικά μας «κακά» είναι γνωστά, τα έχουμε μελετήσει, τα έχουμε παραδεχθεί. Είναι όμως τόσο μεγαλύτερα, τόσο χειρότερα από τα ανάλογα άλλων λαών, άλλων κοινωνιών; Έχουμε εκχωρήσει το δικαίωμα σ’αυτούς και σ’αυτές να μας κουνάν το δάκτυλο και να προσπαθούν για τα δικά τους και μόνο συμφέροντα να μας «συνετίσουν και να μας μεταρρυθμίσουν»; Λαχανιασμένο το ΄Εθνος, από το το 1821, προσπαθεί να σταθεί στα πόδια του. Από το απόλυτο μηδέν, από σκλαβιά που ξεκίνησε το 1204, με τον Λατινικό δόλο και την Τουρκική βαρβαρότητα, (του Λόρδου Μπάϋρον τα λόγια και ο στίχος!), μέχρι το 1830 που «ανάπηρη μας έδωσαν ελευθερία» ο δρόμος ήταν μακρύς. Αντικειμενικά ας δούμε τα ιστορικά δεδομένα. Δεν είναι όλα αρνητικά, είναι άδικό να αυτομαστιγωνόμαστε επειδή το θέλουν τα εγχώρια συμφέροντα και η «συμμαχική» αρπακτικότητα των εταίρων! Φτάνει πια!
7) Κατά τη διάρκεια της συγγραφής νιώσατε σε κάποιο σημείο να πελαγοδρομείτε μέσα στον απέραντο εύρος πηγών;
Δεν αντιμετώπισα τέτοιο θέμα. Η Εθνική Βιβλιοθήκη, η Βιβλιοθήκη της Βουλής, το «Εφημεριδοστάσιο» της Λένορμαν, ήταν εξαίρετα οργανωμένες πηγές που κάλυψαν όλα τα ζητήματα.
8) Ο Παντελής Παντελή είναι ο πρώτος διωχθείς δημοσιογράφος, άρα το πρώτο κρούσμα φίμωσης και λογοκρισίας στην Ελλάδα. Από τότε μέχρι τώρα τι έχει αλλάξει πιστεύετε στον Έλεγχο των ειδήσεων και γενικότερα της ενημέρωσης
Πολλά έχουν αλλάξει. Η τεχνολογική πρόοδος, η αρτιότητα της πληροφόρησης, η εμπειρία και η ιστορική συνέχεια των εργατών του Τύπου έχουν ανεβάσει το επίπεδο της ενημέρωσης. Τα αρνητικά όμως ακολούθησαν την θετική πορεία! Η διαφθορά καθεστώτων και κυβερνήσεων περπατά παράλληλα με την αντίστοιχη των ανθρώπων της ενημέρωσης. Είναι μεγάλα τα οικονομικά μεγέθη που αναφέρονται . Οι μαχητικοί και έντιμοι άνθρωποι της ενημέρωσης, με πολλές όμως θυσίες και θύματα, σώζουν την τιμή της λειτουργίας που στηρίζει την Δημόσια έκφραση, την Δημοκρατία σε τελευταία ανάλυση.
9) Κατέγραψε τις αθλιότητες των αγγλικών δανείων, έφερε στο φως τον πολιτικό διχασμό και τις εμφύλιες συρράξεις. Τελικά γιατί η μαχητικότητα κι η ακεραιότητα θα πρέπει να εξυμνούνται μετά θάνατον, όταν δεν θα αποτελούν βαρίδιο στις κινήσεις κάποιων;
Στο ερώτημα μόνο η επίκληση της νομοτέλειας της ιστορίας απαντά. Από τα δεδομένα όμως της εποχής φαίνεται πως σε κάποιο μέρος ο Π.Κ.Παντελή αναγνωρίστηκε ως πολιτική προσωπικότητα και αδιάφθορος εργάτης του Τύπου από κάποιους από τους συγχρόνους του .
10) Ο εκδότης δηλώνει ότι το ύφος της εφημερίδας θα ήταν: «απλούν δια να είναι εύληπτον εις τους κατά δυστυχίαν λαβόντας μικράν της μητρικής των γλώσσας δύναμιν Έλληνας». 150 χρόνια πριν την επίσημη καθιέρωση της δημοτικής, η έκδοση μιας εφημερίδας σε απλή γλώσσα αν μη τι άλλο αποτελεί επανάσταση! Πως αντικρίζετε αυτή την καινοτομία στον Τύπο της εποχής;
Δεν πιστεύω ότι μιλά για δημοτική ο Π.Κ.Παντελή, γιατί ακόμη δεν είχε τεθεί θέμα. Μιλά όμως με μεγάλη ευαισθησία για τους «κατά δυστυχίαν λαβόντας μικράν της μητρικής των γλώσσας δύναμιν». Ο δημοσιογράφος που δεν δίστασε να μιλήσει υβριστικά σε κάθε παρανομούσα εξουσία, που λοιδώρησε και ειρωνεύτηκε ανελέητα τους ισχυρούς, ήταν προσεκτικός και σχεδόν τρυφερός με τους κοινωνικά αδικημένους συμπατριώτες του. Αυτό ας του το αναγνωρίσουμε.
Η συγγραφική περιπέτεια στην ουσία ήταν ταξίδι και διάλογος με τον μακρυνό πρόγονο και αναζήτηση του ίχνους της πορείας της οικογένειας μου.
11) Στον πρόλογο σας κάνετε λόγο για «…κάποιες αστοχίες στην κριτική που άσκησε» ο εκδότης. Που ακριβώς αναφέρεστε; Ποια πρόσωπα πιθανώς να αδίκησε;
Δεν αδίκησε ακριβώς. Έδωσε εύσημα στην πολιτεία του Κόχραν, παρασυρόμενος από κάποιες επιτυχίες του. Ο Άγγλος ναυτικός διοικητής αποδείχθηκε κατώτερος των περιστάσεων τελικά. Το ίδιο συνέβη με τον Κωλλέτη, που όμως τελικά το διόρθωσε ό ίδιος ο Ανεξάρτητος. Η αρχική του ενθουσιαστική τοποθέτηση για τον Ναπολέοντα ΙΙΙ, τον ανάγκασε να ζητήσει συγνώμη από τους αναγνώστες και να κάνει αυστηρή κριτική στον Προέδρο που έγινε Αυτοκράτορας!
12) Το τέλος του «Ανεξάρτητου» είναι απρόοπτο, χωρίς κανέναν αποχαιρετισμό, αφήνοντας ένα πέπλο μυστηρίου και χωρίς καθόλου ίχνη, περνώντας έντεχνα στο σκοτάδι. Μετά από όλη αυτή την συγγραφική περιπέτεια πως αισθάνεστε που ανασύρατε από το σκοτάδι μια τόσο σημαντική στιγμή της Ιστορίας μας;
Η αποχώρηση χωρίς προειδοποίηση και αποχαιρετισμό φαίνεται ότι ήταν συνήθεια η αν θέλουμε δυσειδαιμονία του εκδότη. Δεν ήθελε να γρουσουζεύει το μέλλον, που πιθανό να ξανάρχιζε την κυκλοφορία ο «Ανεξάρτητος»! Μην ξεχνάμε πως ήταν Υδραίος! Η συγγραφική περιπέτεια, όπως την αποκαλείτε, στην ουσία ήταν ταξίδι και διάλογος με τον μακρυνό πρόγονο και αναζήτηση του ίχνους της πορείας της οικογένειας μου. Ήταν σίγουρα κατάθεση τιμής και σεβασμού στους ανθρώπους που σήκωσαν στους ώμους τους την πατρίδα σε χρόνια δύσκολα, χρόνια φωτιάς, που ζητούσαν θυσίες. Να τους τιμούμε με όλα τα λάθη και τις αδυναμίες τους. Έδωσαν το περίσσευμα της καρδιάς τους και το υστέρημα της ζωής τους. Μας άφησαν την ευχή τους. Την χρειαζόμαστε στους δύσκολους καιρούς που ζούμε.
