“Βαθιά μέσα μου ένιωσα ότι η αλλαγή αυτή δεν αφορούσε μόνο τη χώρα αλλά και εμένα τον ίδιο, χωρίς να είμαι σε θέση τότε να καταλάβω τον τρόπο. Παρακολουθώντας εκείνη την ομιλία, ήμουν απόλυτα πεισμένος ότι η Σωτηρία θα ξεκινούσε μια επανάσταση που θα έφερνε τα πάνω κάτω στον καπιταλισμό…”
Παράγοντες της εξουσίας, πολιτικό παρασκήνιο, ο σκοτεινός ρόλος των Media, το διαδικτυακό χάος και κυρίως η ύπουλη ανάμειξη των επιχειρηματιών στη δημοκρατία, συνθέτουν το μυθιστόρημα του Μανώλη Ανδριωτάκη “Το δεξί χέρι”, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.
Αφενός μια αποτύπωση της σύγχρονης παγκόσμιας πολιτικής σκηνής, αφετέρου ένα μυθιστόρημα που προβληματίζει και δημιουργεί ανάμεικτα συναισθήματα για τις ατραπούς της σύγχρονης πραγματικότητας.
Με οδηγό το μυθιστόρημα του και εκμεταλευόμενος την δημοσιογραφική του ιδιότητα , κάναμε μια συζήτηση, περισσότερο αναμέτρηση, για τους φόβους, τα λάθη και τις επικαλύψεις της νέας τάξης πραγμάτων που σαρώνει το όποιο δημοκρατικό προγεφύρωμα με το μέλλον και την εξέλιξη.
- Τι είναι αυτό που ωθεί έναν συγγραφέα, δοκιμιογράφο κατ’ ουσίαν και μ’ ένα μικρό πέρασμα στη μυθιστορία, να βουτήξει στον ορμητικό χείμαρρο της αστυνομικής λογοτεχνίας;
«Το δεξί χέρι» δεν είναι ένα κλασικό αστυνομικό μυθιστόρημα. Δεν έχει ντετέκτιβ, δεν έχει δολοφόνο. Αφορά ένα μαζικό έγκλημα που δεν εξιχνιάζεται. Στην ουσία μ’ ενδιέφερε να μιλήσω για ένα τέλειο και διαρκές έγκλημα, για αυτό που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και «τέλειο έγκλημα».
Η προσφυγή στη φόρμα του θρίλερ ήταν μονόδρομος. Αν θες να γράψεις ένα βιβλίο για την πολιτική, τι άλλο από θρίλερ θα το κάνεις; Η πολιτική δεν μοιάζει καθόλου με ρομαντική ιστορία.
“Το μέλλον μας είναι συνάρτηση των αποφάσεων που παίρνουμε στο παρόν. Όσο συνεχίζουμε να υιοθετούμε αντικοινωνικές συμπεριφορές, τόσο το περιβάλλον μας θα γίνεται τοξικό κι αβίωτο”.
- «… δεν κατόρθωσα να αντισταθώ σε τίποτα από αυτά που περιγελούσα όταν ήμουν νεότερος». Ποιοι πιστεύετε ότι είναι οι κατεξοχήν λόγοι απεμπόλησης των νεανικών μας πιστεύω; Η «διάρρηξη» αυτή τι επιφέρει στην ατομικότητά μας;
Νομίζω ότι σ’ έναν μεγάλο βαθμό είναι δείγμα ωριμότητας να ξεπερνάς τα νεανικά σου πιστεύω. Στα είκοσί σου ξέρεις ελάχιστα πράγματα για τη ζωή. Είναι υγιές όταν είσαι νέος να επαναστατείς, να αμφισβητείς, να εξεγείρεσαι. Κι είναι χρήσιμο να έχεις περάσει μια τέτοια φάση στη ζωή σου.
Όταν το συνειδητοποιείς αργότερα, καταλαβαίνεις πόσο ρευστή είναι η ζωή, πόσο περίπλοκες οι καταστάσεις και πόση αξία έχει ένας βαθμός ευελιξίας. Μεγαλώνοντας έχεις περισσότερες ευκαιρίες να αποκτήσεις πιο ώριμη, πιο ολοκληρωμένη ματιά. Για να αποκτήσεις δικές σου αξίες, πρέπει να αγωνιστείς. Το πάθος και η ορμή της νεανικής ματιάς είναι απαραίτητο εφόδιο για τον άνθρωπο που ωριμάζοντας επιζητά να βλέπει τα πράγματα με σοφία.
- Ο ήρωάς σας, Πέτρος Χρήστου, παραδέχεται πως βρέθηκε σε θέση να επηρεάζει τα πράγματα, όντας στην κεντρική πολιτική σκηνή, δυσανάλογα βέβαια με την επάρκεια των προσόντων του. Σήμερα, κατά κόρον, τέτοια πρόσωπα βρίθουν στην ελληνική βουλή κι όχι μόνο. Πόσο σκεπτικά ατενίζετε το μέλλον αυτής της χώρας;
Εξαρτάται απ’ όλους μας. Εμείς τους ψηφίζουμε, εμείς τους εξουσιοδοτούμε. Προφανώς το πρόβλημα δεν είναι μόνο τα πρόσωπα. Υπάρχουν συστημικά θέματα, πρέπει να γίνουν πολλές διορθώσεις και μεγάλες αλλαγές. Αλλά για να μην είναι κούφια λόγια όλα αυτά, χρειαζόμαστε ανθρώπους έντιμους, με όραμα, σχέδιο κι επάρκεια, δεν μπορείς να πας αλλιώς μπροστά.
Το μέλλον μας είναι συνάρτηση των αποφάσεων που παίρνουμε στο παρόν. Όσο συνεχίζουμε να υιοθετούμε αντικοινωνικές συμπεριφορές, τόσο το περιβάλλον μας θα γίνεται τοξικό κι αβίωτο. Έχω αισιόδοξη φύση και πιστεύω ότι μπορούμε να αλλάξουμε. Εξαρτάται πολύ απ’ τις ηγεσίες μας, αλλά κι από εμάς τους ίδιους, απ’ τις αξίες που βάζουμε σε προτεραιότητα.
- Στο ίδιο κλίμα αναφέρετε στη συνέχεια: «Είμαι το τυπικό δείγμα ημιμορφωμένου πολίτη με πτυχία και σπουδαιοφανείς συστάσεις». Μέσα σε μια πρόταση θίξατε ένα από τα μείζονα προβλήματα της χώρας. Θα ήθελα εν συντομία την τοποθέτησή σας πάνω στη γάγγραινα των χιλιάδων, χωρίς αντίκρισμα, πτυχιούχων κάθε χρόνο από τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα που το μοναδικό τους όπλο είναι οι κατάλληλες γνωριμίες σε ένα πελατειακό κράτος.
Έχουμε βάλει στη θέση της αξιοκρατίας, την παρεοκρατία. Δεν μας ενδιαφέρουν ούτε τα τυπικά, αλλά ούτε και τα ουσιαστικά προσόντα. Το σημαντικό είναι να γνωρίζεις τους κατάλληλους ανθρώπους και να ξέρεις πώς να τους κολακεύεις. Είναι πληγή της χώρας το πελατειακό σύστημα και η διαφθορά. Όλα έχουν τιμή, όλα αγοράζονται και πωλούνται. Σου δίνω ψήφο, με ευνοείς. Με ευνοείς, σου προσφέρω στήριξη. Ζούμε σε μια δημοκρατία που σχεδόν τα πάντα είναι αποτέλεσμα συναλλαγής, γεγονός που μας έχει κάνει όλους πολύ κυνικούς. Σε μια πολιτεία κυνικών, κερδίζει πάντα ο μεγαλύτερος πλειοδότης.
“Είμαστε μάρτυρες ενός μεγάλου κοινωνικού και πολιτικού πειράματος, με πολλές όψεις και παραμέτρους”.
- Έχετε καταδείξει στις μελέτες σας τους κινδύνους που ελλοχεύουν στο διαδίκτυο και ειδικότερα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Στο μυθιστόρημά σας ο ήρωάς σας παγιδεύεται μέσα στις ατραπούς του. Προβολή, διαφήμιση, αυτοϊκανοποίηση ίσως, σε ένα σαθρό πάτωμα;
Το διαδίκτυο είναι μια απ’ τις μεγαλύτερες τεχνολογικές επαναστάσεις στην ιστορία του ανθρώπου. Κάνει προσιτή τη γνώση στον καθένα, και μας διασυνδέει όλους σε μια παγκόσμια κοινότητα. Είναι μια πολύ πρόσφατη εφεύρεση, μόλις τριάντα χρόνων, και δε στερείται δομικών προβλημάτων. Χρειάζεται ρύθμιση η σχέση μας μαζί του, τόσο συλλογικά όσο κι ατομικά.
Στο «Δεξί χέρι» η επιπολαιότητα ενός κατά τ’ άλλα έξυπνου ανθρώπου τον εκθέτει. Με αυτό το παράδειγμα θέλησα να δείξω ότι πολύ συχνά έχουμε την τάση να εξιδανικεύουμε το νέο, χωρίς πρώτα να κάτσουμε να σκεφτούμε σοβαρά τους κινδύνους, τα κόστη που πρέπει να πληρώσουμε. Απ’ την άλλη, αν δεν πάθουμε, δεν θα μάθουμε.
Δυστυχώς, σ’ αυτό το περιβάλλον της επανάστασης, εκτός απ’ τους νικητές θα υπάρχουν και οι ηττημένοι. Και θα υπάρχουν επίσης οι παράπλευρες απώλειες. Με ανησυχεί πολύ όμως, που οι παράπλευρες απώλειες είναι τα παιδιά και οι πιο αδύναμοι.
- Ο Χάιντεγκερ μιλούσε στην εποχή του για έναν «ολοκληρωτισμό της δημοσιότητας», όπου όλοι μπορούν να μετέχουν σε ένα είδος «παγκόσμιας δημοσιογραφίας». Σίγουρα δεν θα μπορούσε ούτε και κατ’ επίφασιν να φανταστεί τη σημερινή λαίλαπα. Πώς αντιδράτε σε όλο αυτό το παγκόσμιο φαινόμενο;
Είναι πολύ σοβαρό αυτό. Η ριζική διαφάνεια που υπόσχεται το δίκτυο καταντά ολοκληρωτισμός όταν εφαρμόζεται αδιάκριτα στα πάντα. Η ιδιωτική ζωή γίνεται αναχρονισμός κι ο κομφορμισμός υποχρέωση. Κυριαρχεί ένα είδος παγκόσμιου κι αναπόδραστου ελέγχου που φέρνει στον νου πολύ απεχθή καθεστώτα.
Είμαστε μάρτυρες ενός μεγάλου κοινωνικού και πολιτικού πειράματος, με πολλές όψεις και παραμέτρους. Υπάρχει σχεδόν μια τιμωρητική στάση ενάντια σ’ εκείνους που δεν θέλουν να συμμετάσχουν σ’ αυτό το πανηγύρι της ματαιοδοξίας. Η πολιτική η ίδια αλλάζει με τρόπους πρωτόγνωρους. Φοβάμαι ότι στη χώρα μας είναι ελάχιστοι εκείνοι που τα έχουν αντιληφθεί όλα αυτά.
- Σωτηρία, η πρωθυπουργός. Παραστατάκης, ο συντονιστής του κόμματος. Ο συμβολισμός, στο εν λόγω μυθιστόρημα, πόσο απελευθερώνει τον λόγο σας;
Με το μυθιστόρημα θέλησα να μιλήσω για την πολιτική που έχει ξεγυμνωθεί απ’ τις ιδέες. Θέλησα να δω τι συμβαίνει σ’ αυτό που λένε «επί προσωπικού». Θέλησα να μιλήσω για την απουσία της ιδεολογίας, για την απουσία των αξιών, για τον κυνισμό. Παίζω με κάποια σύμβολα στο βιβλίο, για να δείξω πόσο ρηχή μπορεί να γίνει η ανάγνωσή μας. Πόσο εύκολα μπορούν να μας τυφλώσουν τα σύμβολα. Βέβαια, δεν αποκλείω το ενδεχόμενο κάποια στιγμή τα σύμβολα και τα περιεχόμενά τους να συναντηθούν, και να παράξουν θαύματα.
- Κράτος ισόνομο, διαχωρισμός Εκκλησίας-Κράτους, χέρι βοηθείας στους ασθενούντες, φοροελαφρύνσεις. Κοινές συνισταμένες κάθε επίδοξου πολιτικού για την άνοδο στην εξουσία. Με την έλευση στον πρωθυπουργικό θώκο όλα ξεχνιούνται, «…γιατί είναι εκτός πραγματικότητας», όπως λέει ο ήρωάς σας Δεμίρης. Ο πολίτης γιατί θεωρείτε ότι γίνεται συμπαίκτης σε ένα στημένο παιχνίδι, αφού εν προκειμένω το κουτί της Πανδώρας είναι παντελώς άδειο;
Είμαστε παγιδευμένοι σε μια αδιέξοδη σχέση, με τον φόβο της διατάραξης ισορροπιών. Με κάποιο τρόπο έχουμε βολευτεί στην ένδειά μας. Ίσως να φοβόμαστε ότι θα συμβεί κάτι απαίσιο αν αλλάξουμε.
“Χρειάζεται να επανεφεύρουμε τη δημοσιογραφία, αν θέλουμε να έχουμε καλύτερης ποιότητας δημοκρατία”.
- Εσωκομματικοί αντίπαλοι, σκληρός πυρήνας του κόμματος, στρατηγικές σχέσεις, «φυτεμένη» σύμβουλος…, φράσεις που περισσότερο συνάδουν με μαφιόζικες καταστάσεις παρά με κοινοβουλευτικά κόμματα. Τελικά το παιχνίδι εξουσίας πόση μερίδα δημοκρατικότητας κατέχει;
Το παιχνίδι είναι πολύ βρόμικο. Κυριαρχούν τα εγώ, οι τακτικισμοί, οι ματαιοδοξίες. Αλλά υπάρχει και χώρος για τους έντιμους. Το θέμα είναι για πόσο μπορεί να αντέξει ένας έντιμος άνθρωπος μέσα σ’ αυτή τη δύσοσμη ατμόσφαιρα.
- Σε μια μελέτη του ο Ραφαέλ Γκλυκσμάν περιγράφει το τρίπτυχο του μέσου αστού Ευρωπαίου ως: πιο πλούσιος από το παρελθόν – πιο μόνος – πιο ανασφαλής. Τρομακτικά χαρακτηριστικά που περιθωριοποιούν, θα έλεγα, τα αποκτηθέντα. Ποια χαρακτηριστικά θα αποδίδατε στον σύγχρονο Έλληνα;
Ανασφαλής, θυμωμένος και παντογνώστης.
- «Φυσικά όλα τα μέσα ενημέρωσης είχαν συμμαχήσει εναντίον της». Για τον απροκάλυπτο λόγο των μέσων ενημέρωσης είχατε γράψει παλιότερα. Σήμερα όμως το παιχνίδι αυτό γίνεται και με τη συναίνεση του τηλεθεατή, απορρυθμίζοντας κάπως την «εξουσία» τους. Θα ήθελα την τοποθέτησή σας στην αλλαγή των συσχετισμών σε σύγκριση με την ενημέρωση των προηγούμενων δεκαετιών.
Τα μέσα ενημέρωσης και οι δημοσιογράφοι είμαστε μέρος του προβλήματος. Η δουλειά των μέσων είναι να ελέγχουν τις εξουσίες κι όχι να τις καλύπτουν. Φυσικά, πρέπει να μεταδίδονται τα καλά νέα, οι θετικές ειδήσεις, αλλά ο δημοσιογράφος πρέπει να κάνει τη δουλειά του ανεξάρτητος, να είναι στο πλευρό του πολίτη.
Το διαδίκτυο έχει υπονομεύσει ακόμα περισσότερο αυτή τη σχέση. Χρειάζεται να επανεφεύρουμε τη δημοσιογραφία, αν θέλουμε να έχουμε καλύτερης ποιότητας δημοκρατία. Μόνο ένας καλά ενημερωμένος πολίτης μπορεί να συντηρήσει μια πραγματική δημοκρατία.
- Ο επόμενος συγγραφικός σταθμός θα έχει τη γεύση του μυστηρίου ή είναι αρκετά νωρίς ακόμη για ταξίδια της γραφής;
Έχω πολλά σχέδια ανοιχτά πάνω στο γραφείο μου. Γράφω ένα ακόμα δοκίμιο για τη σχέση μας με την τεχνολογία, κι έχω ένα ακόμα μυθιστόρημα -με κάποια γεύση μυστηρίου πάλι- στα σκαριά.
Μ. Α. -Σας ευχαριστώ πολύ!
Γ. Δ. -Σας ευχαριστώ με τη σειρά μου για την ουσιαστική συζήτηση.
Γρηγόρης Δανιήλ, για το The Look.Gr
