“…η υπνωτιστική μυρωδιά του μελανιού υπερείχε εκείνης του φρεσκομμένου χαρτιού. Απέναντι από τη μηχανή κοπής, πάνω σε ξύλινες συρταριέρες, ήταν οι επικλεινείς κάσες με τα χιλιάδες τυπογραφικά στοιχεία, επιμελώς ταξινομημένα σε στοιχειοθήκες. Πλάι σε δυο ψηλά τοξωτά παράθυρα με πολύχρωμα τζάμια σε σχήμα ρόμβου, ορθωνόταν βαρύ και ασήκωτο το χειροκίνητο τυπογραφικό πιεστήριο από χυτοσίδηρο.”
Την εξέλιξη της τυπογραφίας μαζί με τις πολιτικές ανακατάξεις της Ευρώπης κατά την εποχή της βιομηχανικής επανάστασης παρακολουθούμε στο μυθιστόρημα του Σίμου Κερασίδη “Ο Στοιχειοχαράκτης” (εκδόσεις Ωκεανός).
Ο Σίμος Κερασίδης έρχεται στο The Look.Gr να μοιραστεί το άρωμα του νέου του βιβλίου, αλλά παράλληλα να μας διασαφηνίσει και ζητήματα που απορρέουν μέσα από τις σελίδες του. Άλλωστε τα ερωτήματα που εγείρονται όταν ένα βιβλίο ταξιδεύει στο παρελθόν είναι πολλά.
1. Βινιέτες, μονογράμματα, στοιχειοχάραξη, στοιχειοθεσία μιας άλλης εποχής που σήμερα έχουν ολοκληρωτικά εξαλειφθεί. Τι απώλεσε η τυπογραφία στην εξέλιξή της;
Απάντηση: Η σημερινή τυπογραφία έχει απολέσει τη μαγεία της άμεσης παρέμβασης των ταλαντούχων καλλιτεχνών που φιλοτεχνούσαν, κατασκεύαζαν και στοιχειοθετούσαν με το χέρι όλα αυτά που αναφέρετε παραπάνω, όπως επίσης ζωγράφιζαν έγχρωμες μινιατούρες στα περιθώρια των σελίδων.
2. Το πλούσιο λεξιλόγιο του βιβλίου σας προκαλεί το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Λέξεις συνυφασμένες με την εποχή και την περιοχή (ντοπιολαλιά), λέξεις απόλυτα δικαιωμένες στα διδάγματα των δημοτικιστών της εποχής. Πείτε μας πόσο φροντίσατε το περιεχόμενο του βιβλίου σας ώστε να προσιδιάζει με την εποχή που αφηγείστε;
Απάντηση: Η γενιά μου είχε την τύχη να διδαχθεί καί καθαρεύουσα καί δημοτική, οπότε μπόρεσα με αυτό τον τρόπο να προσαρμόσω σχετικά εύκολα το λεξιλόγιο στην εποχή της αφήγησης.
3. Στο βιβλίο σας παρουσιάζετε εξεγέρσεις των λαών του 19ου αιώνα (Άνοιξη των λαών) ενάντια στην απολυταρχία των ήδη κρατουσών εξουσιών. Παράλληλα τις τελευταίες μέρες βιώσαμε τον παλμό των εξεγέρσεων από τα κίτρινα γιλέκα στην Γαλλία. Δύο αιώνες χωρίζουν καταστάσεις με κοινές αφετηρίες, ποιες σκέψεις σας γεννά ο παραλληλισμός τους;
Απάντηση: Κατά τη γνώμη μου, η εφαρμογή της δημοκρατίας και της ισότητας των δικαιωμάτων του ανθρώπου είναι σχεδόν ουτοπική. Ακόμη κι αν επικρατήσουν, διαρκούν για λίγο και η ιστορία επαναλαμβάνεται. Η απολυταρχία (δυστυχώς με δημοκρατική μορφή ) επανέρχεται πάντα στην εξουσία με ανανεωμένη δύναμη.
4. Λεπτομέρειες πάνω στη ζωή της Βιέννης, της Γαλλίας. Περάσματα από την Αγγλία και την Ρωσία διατρέχουν επίσης τις σελίδες του βιβλίου σας. Στοιχεία που αφορούν την ιστορία τους, πρόσωπα κομβικά της εποχής, γεωγραφικά στοιχεία. Θυμηθείτε μαζί μας την περίοδο συλλογής του υλικού πριν την καταγραφή.
Απάντηση: Επί ενάμιση μήνα, σχεδόν καθημερινά και για πολλές ώρες, βρισκόμουν στη Βιβλιοθήκη του Δήμου Θεσσαλονίκης, όπου έψαχνα το κατάλληλο υποστηρικτικό υλικό για τη μυθοπλασία που είχα ήδη έτοιμη στο μυαλό μου. Ένα μεγάλο ευχαριστώ στους βιβλιοθηκονόμους που μεθόδευσαν την έρευνά μου, προμηθεύοντάς με με τα κατάλληλα βιβλία, δοκίμια, συγγράμματα, μελέτες και παλιές εφημερίδες.
5. «Γραικός Οθωμανός υπήκοος»…υποταγμένος στις προσταγές των Μεγάλων Δυνάμεων. Μιλήστε μας για τον ήρωα σας. Κάτω από ποιες προσταγές της σκέψης σας ήρθατε σε συνομιλία μαζί του;
Απάντηση: Οι εκπρόσωποι του Νεοελληνικού Διαφωτισμού και τα θαυμάσια επιτεύγματά τους στη Μεσευρώπη της εποχής εκείνης με ώθησαν να δημιουργήσω τον κεντρικό χαρακτήρα του μυθιστορήματός μου. Ο Μανουήλ Ντρέτος, ένα μικρό αθώο Ηπειρωτάκι, βρίσκεται ξαφνικά μόνος του στις Παρίστριες Ηγεμονίες, χιλιόμετρα μακριά από την υποδουλωμένη πατρίδα του. Μετά από χρόνια, ανδρωμένος, ολοκληρωμένος και διαφωτισμένος, μετακινείται στη Μεσευρώπη της «Άνοιξης των Λαών». Πρόθεσή μου ήταν να τονίσω με όλα αυτά τη μετάλλαξη της παιδικής αθωότητας σε αντροσύνη εν μέσω των αντιξοοτήτων της εποχής αλλά και των οικογενειακών τραγωδιών που ώθησαν τον ήρωα σε άλλα, επικίνδυνα μονοπάτια.
6. «Καλύτερα να σε χαστουκίσει η αλήθεια παρά να σε φιλήσει το ψέμα», λέει ένα ρωσικό ρητό. Αλήθεια πόσες φορές αισθανθήκατε τα άγνωρα χείλη του ψέματος στο πρόσωπό σας;
Απάντηση: Η αλήθεια, όσο σκληρή κι αν είναι, ναι μεν μας πικραίνει, αλλά σίγουρα μας δίνει κάποια δύναμη να την αντιμετωπίσουμε. Όσο για το ψέμα, γινόμαστε πολλές φορές δέκτες ή και πομποί αναληθειών που έχουν κάποια διαβάθμιση, από αθώες μέχρι πολύ βεβαρημένες. Σε όποια κλίμακα κι αν κατατάσσονται, η αποκάλυψή τους έχει πάντα αρνητικές συνέπειες.
7. «…αλλά ο Ιταλός που αγωνίστηκε για έναν ιερό σκοπό χάθηκε άδοξα χωρίς να συμβάλει στην απελευθέρωση της πατρίδας του από τους Αυστριακούς» Αντίθετα ο Μανουήλ συνεργάστηκε για πολλά χρόνια για την κατάπνιξη ιερών αγώνων. Πόσο σας απασχόλησε ο ρόλος του και πως εξιλεώνεται κάποιος για τις μη αγαθές του πράξεις;
Απάντηση: α) Δημιούργησα έναν ήρωα που ξεκίνησε με τις καλύτερες των προθέσεων, αλλά στην πορεία χρησιμοποιήθηκε από εκείνες τις δυνάμεις που πάντα ξέρουν πώς να χειραγωγούν ακόμη και ιδεαλιστές, πόσω μάλλον ένα νεαρό, πρωτόβγαλτο αγόρι. β) Πάντα υπάρχει χρόνος για να εξιλεωθεί κάποιος από τα κρίματά του. Όταν υπάρχει πρόθεση ή σφοδρή επιθυμία για μετανιωμό, ολόκληρο το σύμπαν συνωμοτεί για να του δώσει ευκαιρίες καθαρμού ψυχής.
8. Σε μια δύσκολη εποχή όπως αυτή που περιγράφετε τα ταξίδια περιείχαν και το σκηνικό της περιπέτειας καθώς ο κίνδυνος ελλόχευε παντού. Σήμερα παρά την ανάπτυξη της τεχνολογίας και της σκέψης, η τρομοκρατία απλώνει συνεχώς τα πλοκάμια της. Τελικά μήπως απλώς αλλάζουμε πουκάμισο ανάλογα με την εποχή;
Απάντηση: Άσχετα με την ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας, υπάρχει πάντα στον άνθρωπο (σε κάποιους ανθρώπους, τέλος πάντων) το ένστικτο τού να βλάψει (ουν) τους άλλους. Οι αιτίες είναι ποικίλες γι’ αυτή τη μοχθηρή έμφυτη παρόρμηση. Αλλά όλες καταλήγουν στο ίδιο αποτέλεσμα.
9. «Η ελευθερία, η δικαιοσύνη και η αλήθεια δεν πρέπει να έρπουν αλλά να περπατούν αγέρωχα»…θα μπορούσε να είναι και το σύνθημα όλων των καταπιεσμένων λαών. Στην ηλικία σας, κι έχοντας ολοκληρώσει τη θητεία σας σε μια εργασιακή θέση, απέναντι σε αυτές τις αξίες τι θα απαντούσε η πείρα σας;
Απάντηση: Δυστυχώς παραμένουν θεωρητικές αξίες. Στην πράξη δύσκολα εφαρμόζονται.
10. Ο κεντρικός σας ήρωας ενεργεί κάτω από τις επιταγές του παρελθόντος που όπλισαν το «χέρι» του φέρνοντας στο φως το φαινόμενο της αυτοδικίας. Τι απαντάτε απέναντι σε αυτό το κρίσιμο μονοπάτι που συχνά σφηνώνεται στη σκέψη πολλών και χειραγωγεί τη λογική μας;
Απάντηση: Η αυτοδικία είναι ένα είδος αυθόρμητης αντίδρασης που δεν μπορεί να χαλιναγωγηθεί από τη λογική. Η λογική χρειάζεται χρόνο και νηφαλιότητα. Η αυτοδικία είναι φαινόμενο της «στιγμής».
11. Ιστορικό μυθιστόρημα, ένα είδος που απασχολεί κατά κόρον τα τελευταία χρόνια την συγγραφική κοινότητα. Ένα είδος που τα θεμέλια του λόγω της μακραίωνης παρουσίας/ιστορίας του χρειάζεται επιδέξιο χειρισμό. Θα ήθελα την τοποθέτησή σας.
Απάντηση: Δεν θα έλεγα ότι «ο Στοιχειοχαράκτης» είναι ένα αμιγώς ιστορικό μυθιστόρημα, μιας και η μυθοπλασία με την ιστορία μπλέκονται σαν θηλιές σε δίχρωμο πλεκτό. Κι εσείς ο ίδιος πολύ εύστοχα το χαρακτηρίσατε στην κατάταξη των 10+1 βιβλίων του 2018 στο The Look.gr (4ο στη σειρά) σαν ένα: «ιστορικό μυθιστόρημα με λογοτεχνική ταυτότητα».
12. Επόμενος σταθμός που να φαντάζει ορατός; Υπάρχει τουλάχιστον νοερώς η στοιχειοχάραξη κάποιας επόμενης συγγραφικής δοκιμασίας;
Απάντηση: Πολλοί συγγραφείς δεν μιλούν για τα νέα τους σχέδια. Εγώ δεν έχω πρόβλημα να το κάνω. Μιας και ο κεντρικός ήρωας του «Στοιχειοχαράκτη» δεν κατόρθωσε να κάνει δικά του παιδιά, στοιχειοχάραξε (υιοθέτησε) τον διάδοχό του ο οποίος, στη δίνει του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, βρίσκεται σαν τον θετό πατέρα του προ εκπλήξεων που θα τον οδηγήσουν αλλού κι αλλιώς. Όλα αυτά στο sequel που θα επακολουθήσει.
Στο μεσοδιάστημα, μέχρι ν’ αναπτύξω μυθοπλαστικά το αρχικό σχέδιο της συνέχειας του «Στοιχειοχαράκτη» και ν’ αρχίσω την ιστορική έρευνα, θα δώσω για έκδοση -βρίσκομαι στα τελειώματα- μια συναρπαστική ιστορία Αρβανιτών με έντονη ελληνική εθνική συνείδηση, που, καταγόμενοι από την Ήπειρο, βρέθηκαν πριν χρόνια αμνημόνευτα στη Δυτική Θράκη. Όμως τον Οκτώβρη του 1913, μετά από μία σειρά αιματηρών γεγονότων, εκδιώχθηκαν βίαια από τους Βούλγαρους κομιτατζήδες και διασκορπίστηκαν στην Ελλάδα..
