“Κύριε πρόεδρε, εσείς ως Πρόεδρος Στρατοδικείου, και πριν από τον Ιούλιο του ’74 που έπεσε το καθεστώς, δεν φυλακίσατε αντιστασιακούς με δικογραφίες που σας έστελναν χουντικοί ανακριτές, κάποιοι βασανισταί ανακριτές σαν εμένα; Μόνο δικογραφίες για λιποταξίες και εγκατάλειψη σκοπιάς σάς έχουν τύχει; Ήθελα να το ξέρω, για να δω αν πρέπει να σεβαστώ τα μαθήματα περί δημοκρατίας που μου κάνετε εκ του ασφαλούς. Ας μη συνέβαινε η Κύπρος, και θα ερχόσαστε ακόμη όλοι σας για ρουσφέτια και για καρφώματα όπως τόσες και τόσες χιλιάδες που έγιναν αντιστασιακοί εν μία νυκτί, ξημερώματα της 24ης Ιουλίου 1974…”
Το παραπάνω απόσπασμα από το τελευταίο βιβλίο του Βασίλη Γκουρογιάννη “Αναψηλάφηση“, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, είναι ένα μικρό δείγμα υψηλής γραφής, που εστιάζει με μια διαφορετική οπτική σε οικεία κακά. Η “Αναψηλάφηση” αποτελεί μια “αξονική τομογραφία των τελευταίων πενήντα χρόνων της χώρας που ασθενεί βαριά”.
Ο καταξιωμένος δικηγόρος και συγγραφέας Βασίλης Γκουρογιάννης τέσσερα χρόνια μετά το επιτυχημένο του βιβλίο “Σενάριο Αθανασίας”, στο τελευταίο του μυθιστόρημα λειτουργεί ως καθρέφτης που αντανακλά όλες τις παρατυπίες που έχουν επισκιάσει τη μεταπολιτευτική Ελλάδα. Κι όλα αυτά μέσα από τη ματιά ενός Έλληνα ομογενή, φιλόλογου και ομηριστή, που φορτωμένος ακόμα τις ενυπόγραφες ψυχικές και σωματικές κακουχίες, επιστρέφει σε ένα τόπο, όπου η αμετροέπεια και ο αμοραλισμός περισσεύουν.
Ένα βιβλίο που ξεδιπλώνει σκοτεινές περιελίξεις χρόνων και ταυτόχρονα γεννά απορίες. Κι εδώ ίσως ταιριάζει η φράση του Άγγλου ποιητή Jonh Donne, “Μη ρωτάς για ποιον χτυπάει η καμπάνα. Χτυπάει για εσένα”
Είναι ιδιαίτερη τιμή, λοιπόν, να υποδέχομαι στο The Look.Gr τον συγγραφέα, Βασίλη Γκουρογιάννη
1. Η «Αναψηλάφηση» βγαίνει τέσσερα χρόνια μετά το τελευταίο σας μυθιστόρημα, «Σενάριο αθανασίας». Μιλήστε μας για τη διαδικασία συγκέντρωσης και συγγραφής του υλικού σας.
Το υλικό ενός μυθιστορήματος είναι προϊόν συλλογής του υποσυνείδητου του συγγραφέα και γι’ αυτό σπάνια μπορεί να προσδιορίσει το πώς, το πότε και τι υλικά έχει συγκεντρώσει. Κατά κάποιον τρόπο η συγγραφική δημιουργία προέρχεται από μια δεξαμενή συλλογής υπόγειων υδάτων. Όταν αυτή υπερχειλίσει, η δημιουργία αναβρύζει από διάφορες πηγές της επιφάνειας που η δύναμη του νερού τις βρίσκει πρόσφορες.
2. «…τον Αριστοτέλη δεν τον ξέρουν, την οδό Αριστοτέλους ξέρουν». Αυτή η αμάθεια, η πλημμελής γνώση πόσο έχει στοιχίσει στον σημερινό Έλληνα; Κατά πόσο αποτελεί βαρίδι στην ανάδειξη της ελληνικότητας;
Καταρχάς, ο σημερινός Έλληνας δεν έχει επίγνωση της άγνοιάς του και αυτό είναι το μέγιστο κακό, διότι χωρίς συνειδητοποίηση της έλλειψης παιδείας ποτέ δεν θα μπορέσει κάποιος να αναπληρώσει το κενό της. Επίσης η έννοια της ελληνικότητας είναι τόσο εύπλαστη που καταλήγει να έχει την ευτέλεια της πλαστελίνης την οποία ο καθένας την πλάθει όπως θέλει και μετά… την ξαναχαλάει για να φτιάξει ένα άλλο σχήμα που του φαίνεται πιο αρεστό ή και βολικότερο! Τέτοια ζητήματα διαπραγματεύεται το μυθιστόρημα «Αναψηλάφηση».
3. «Τι ωραία περάσαμε με τα ζώα, συννενοούμασταν μια χαρά». Η ανθρώπινη επαφή έχει χαθεί, ειδικά στην αυγή του 21ου αιώνα. Αντίθετα στα ζώα δείχνουμε πιο… αβίαστα την αλήθεια της προσωπικότητάς μας. Γιατί τόσα στεγανά στις ανθρώπινες σχέσεις; Πού εντοπίζετε τις συνισταμένες αυτής της …ανθρωποπληξίας;
Η ανθρώπινη κοινωνία είναι εκ φύσεως συγκρουσιακή. «Πόλεμος πάντων πατήρ» έλεγε ο μέγας Ηράκλειτος και δεν εννοούσε την ένοπλη μάχη, αλλά τη σύγκρουση των αντίθετων στοιχείων. Κάποτε γίνεται αυτή η σύγκρουση πολεμική μάχη και άλλοτε γίνεται δημιουργία που προκύπτει στη θέση του κατεστραμμένου «παλαιού» που αφήνει ελεύθερο το οικόπεδο για την ανέγερση κάτι καινούργιου. Με τα ζώα τα πάμε καλά, διότι τα ζώα ακούνε και δεν μιλάνε, δεν απαιτούν, επομένως δεν δημιουργείται συγκρουσιακή σχέση και ένταση.
Αν οι δικτάτορες δεν προέβαιναν στο εγκληματικό πραξικόπημα της Κύπρου το 1974 και στον ακρωτηριασμό της, όπου ξεβρακώθηκαν και γελοιοποιήθηκαν και με τη φαρσοκωμωδία της Επιστράτευσης που ακολούθησε, ακόμα θα είχαν αρκετούς οπαδούς στην ελληνική κοινωνία που δεν χαρακτηρίζεται ιδιαίτερα από δημοκρατική ευαισθησία, αλλά ακολουθεί τη φωνή του συμφέροντος, όπως έλεγε ο Παπαρρηγόπουλος.
4. Φιλανθρωπία με την έννοια της ανθρωπιάς και φιλανθρωπία ως εξόφληση από τις αμαρτίες του παρελθόντος. Το μεμπτό έγκειται στην έννοια της εξόφλησης; Στην έννοια της μετάνοιας; Τελικά, παραφράζοντας τη θεολογική ρήση, ο μετανοών δεδικαίωται;
Πίσω από κάθε πράξη υπάρχουν το κίνητρο και η πρόθεση. Αυτό το κίνητρο και η ιδιοτέλεια ή η ανιδιοτέλεια δίνει το αξιολογικό νόημα στην πράξη.
5. Η μυθιστορηματική φυσιογνωμία του διοικητή πλάστηκε αριστοτεχνικά, δημιουργώντας σύγχυση στις πρώτες εντυπώσεις του αναγνώστη. Μιλήστε μας για τον τρόπο προσέγγισης αυτής της περσόνας και τι ακριβώς προσπαθείτε να παραχθεί από όλο αυτό;
Η μυθιστορηματική φυσιογνωμία του διοικητή της ΕΣΑ, αλλά και άλλων χουντικών που αναφέρονται στο βιβλίο, είναι ένα παιχνίδι με τα όρια. Δεν ήθελα ούτε αυτούς τους αδίστακτους και στιγματισμένους σαδιστές να τους κάνω περίγελο και καρικατούρες. Ήταν άνθρωποι της διπλανής πόρτας, είχαν επιχειρήματα, είχαν δύναμη και πειθώ, έλεγαν τις δικές τους αλήθειες, και από την άλλη ήταν αντίπαλοί τους μερικοί παράτολμοι, φωτισμένοι δημοκρατικοί πολίτες και αξιωματικοί με τον δικό τους επίσης πειστικό λόγο και με την ηρωική τους στάση που αντιστάθηκαν στον φασισμό και έσωσαν την τιμή των πολλών αδιάφορων. Δεν πρέπει να το κρύψουμε ότι η μεγάλη μάζα ήταν αδιάφορη στην επιβολή της δικτατορίας. Αν οι δικτάτορες δεν προέβαιναν στο εγκληματικό πραξικόπημα της Κύπρου το 1974 και στον ακρωτηριασμό της, όπου ξεβρακώθηκαν και γελοιοποιήθηκαν και με τη φαρσοκωμωδία της Επιστράτευσης που ακολούθησε, ακόμα θα είχαν αρκετούς οπαδούς στην ελληνική κοινωνία που δεν χαρακτηρίζεται ιδιαίτερα από δημοκρατική ευαισθησία, αλλά ακολουθεί τη φωνή του συμφέροντος, όπως έλεγε ο Παπαρρηγόπουλος. Σε κάθε περίπτωση, θέλω να τονίσω ότι εκείνοι οι άνθρωποι της διπλανής πόρτας είναι ικανοί να έρθουν πάλι μπροστά στην πόρτα μας, αν εμείς δεν θωρακίσουμε τη δημοκρατία και την αφήνουμε να σέρνεται και να γελοιοποιείται από ανάξιους, δήθεν κοινοβουλευτικούς εκπροσώπους που περιφέρονται από κόμμα σε κόμμα, από ιδεολογία σε ιδεολογία, με μοναδικό γνώμονα το ποταπό προσωπικό συμφέρον.
6. Μέσα από έναν όμορφο συνειρμό «…έβαζαν μαχαίρι στα βόδια του Ήλιου» παρουσιάζετε γλαφυρά, σε μεταφορικό λόγο, την άφρονη ζωή των κομματαρχών και των παρατρεχάμενών τους. Θα σας ζητούσα να προβείτε σε κάποιες γενικές τοποθετήσεις, με τη ματιά του δικηγόρου κι όχι του συγγραφέα, σχετικά με τις δεκαετίες του ’80 και του ’90.
Στη μεταπολίτευση δεν έφαγαν μόνον οι πολιτικοί, οι επιχειρηματίες, οι παρατρεχάμενοι, οι καιροσκόποι τα «Βόδια του Ήλιου», εννοώ εδώ το άφρονο πάρτι της σπατάλης, αλλά και όλοι μας, αν δεν φάγαμε φιλέτο, ένα… κοκαλάκι από τα Βόδια του Ήλιου το …γλείψαμε! Επομένως πρόκειται για συλλογική ευθύνη και στη συλλογική ευθύνη δεν έχουν ρόλο ούτε ο δικαστής ούτε ο δικηγόρος. Τη συλλογική ευθύνη την τιμωρεί μυθολογικά ο «Θεός», όπως συνέβη στην Οδύσσεια και στη χώρα μας που η συμφορά έπεσε επί δικαίων και αδίκων, καθώς όπως λέει κάποιος μέσα στο μυθιστόρημα «Και εσύ αθώε είσαι εξίσου ένοχος με τον ένοχο, διότι δεν τον εμπόδισες να μην αμαρτήσει!»
7. Θα ήθελα να ξεδιαλύνετε μια φράση σας που ενέχει πολλές παραμέτρους. Κάπου λέτε: «Η ιστορία και κυρίως η μυθολογία είναι μυστικό για ελάχιστους». Τι κρύβεται επιμελώς πίσω από τη μαγεία της μυθολογίας;
Η γνώση είναι μύηση, δεν είναι μάθηση εκπαιδευτική. Ο νοών νοείτω επ’ αυτού.
8. Μεγαλώνοντας ο άνθρωπος, ως επί το πλείστον, γίνεται πιο συντηρητικός στη σκέψη και στις αποφάσεις του. Εσείς πιστεύετε ότι η αγωνιστικότητα ενέχει μέσα της ηλικιακά όρια;
Μέσα στο βιβλίο υπάρχει κατά κόρον η έννοια του κύκλου που σημαίνει ότι κάποτε ερχόμαστε να γίνουμε αυτό που δεν διανοούμασταν ότι θα γίνουμε. Τι σχέση έχει ο φλύαρος γέρο-Φιντέλ Κάστρο με τον νεαρό επαναστάτη και τον οραματιστή που ήταν στη νεότητά του; Αυτό ως παράδειγμα. Επίσης πιο δικό μας παράδειγμα είναι η αριστερά που σήμερα κυβερνά τη χώρα.
9. Θα δανειστώ μια φράση από το βιβλίο σας και θα σας ρωτήσω, στην 65χρονη πορεία σας υπήρξαν οι «χειρολαβές λογικής» που να τη συγκρατούσαν ή να την κατεύθυναν;
Αυτές οι χειρολαβές ήταν οι αξίες μου και η παιδεία που έλαβα από μόνος μου, επίσης η γνώση της ιστορίας και της λογοτεχνίας είτε ως αναγνώστης είτε ως δημιουργός.
10. Σε κάποιο σημείο σας αναφέρετε: «Προσαρμόστηκε στη θύελλα, λύγισε για να μη τσακιστεί». Μια μεταφορική εικόνα που φέρνει στον νου μια αντίστοιχη από τον λόγο του Κρέοντα, στην Αντιγόνη του Σοφοκλή. Το τσάκισμα είναι θάνατος ακέραιος, το λύγισμα όμως δεν εμπεριέχει έναν ηθικό θάνατο;
Ακριβώς αυτό. Η ερώτησή σας είναι η απάντησή μου!
Προσωπικά την τιμώ τη σημαία, έχω γνωριστεί μαζί της όχι σε μαθητικές παρελάσεις αλλά στην τριαντάμηνη συνοριακή στρατιωτική θητεία στη Θράκη και στην Κω, στο κρίσιμο 1974.
11. Μα πώς μπόρεσαν οι Έλληνες της Ελλάδας να διαστρέψουν και να ξεχάσουν, αναρωτιέται ένας Έλληνας του εξωτερικού. Η μνήμη, αλήθεια, γιατί έχει πιο πλατιές ρίζες σε έναν Έλληνα του εξωτερικού;
Όποιος βρίσκεται έξω από το μάτι του κυκλώνα, εκείνος μπορεί να τον συνειδητοποιήσει. Δεν είναι τυχαίο που ο ήρωας του βιβλίου έζησε τα πάθη της Ελλάδας από το εξωτερικό. Δεν πήρε μεζέ από τα… βόδια του Ήλιου και έχει το ηθικό δικαίωμα να κρίνει όλους εμάς, μηδέ εμού του συγγραφέως εξαιρουμένου!
12. Η μεταφορική εικόνα της ελληνικής σημαίας με ξεριζωμένη φτερούγα παλαιοντολογικού πουλιού, που το ίδιο το πουλί είναι απόν, δημιουργεί ανάμεικτες σκέψεις. Σήμερα το εθνικό σύμβολο από τη μία καίγεται, από την άλλη καπηλεύεται από φασιστικές παρατάξεις στιγματίζοντας ακόμα και αυτόν που την ανεμίζει σε εθνικές εορτές. Επειδή η αμετροέπεια μας χαρακτηρίζει ως λαό, θα ήθελα μια περιεκτική απάντηση για τις παλινωδίες των τελευταίων ετών αναφορικά με τα σύμβολα.
Όταν χάνεται το νόημα των συμβόλων επειδή δεν μπορούμε να το αντιληφθούμε ή επειδή το ευτελίζουμε, αυτό ακριβώς συμβαίνει. Προσωπικά την τιμώ τη σημαία, έχω γνωριστεί μαζί της όχι σε μαθητικές παρελάσεις αλλά στην τριαντάμηνη συνοριακή στρατιωτική θητεία στη Θράκη και στην Κω, στο κρίσιμο 1974. Εκεί νιώθεις τη σημασία της, είναι κάτι ζωντανό, την προστατεύεις και σε προστατεύει.
13. Υπάρχει κάποια σκέψη ως κινητήριος μοχλός που να ψηλαφεί τα άκρα σας για τη δημιουργία κάτι νέου;
Αυτό είναι κάτι σαν τη γενετική αναπαραγωγή. Δεν συμβαίνει στην περίοδο της λοχείας την οποία εγώ διανύω αυτό το χρονικό διάστημα μετά τον «τοκετό» της «Αναψηλάφησης».
Γρηγόρης Δανιήλ, για το The Look.Gr
