Eθνικό Θέατρο «Φοίνισσες»

Ο σκηνοθέτης της παράστασης σημειώνει:  Ο Ευριπίδης επιλέγει στις Φοίνισσες έναν «εξωτικό» χορό, μια ομάδα γυναικών που μόλις ήρθαν από τη Φοινίκη, μακρινές συγγενείς υποτίθεται των Θηβαίων ηγεμόνων. Οι νεαρές γυναίκες, που στέλνονται από την πατρίδα τους ως δώρο στο ιερό του Απόλλωνα στους Δελφούς, έρχονται πρώτα στη Θήβα για να τιμήσουν τον κοινό προπάτορα Κάδμο, αλλά εγκλωβίζονται μέσα στα τείχη της πόλης από τον επικείμενο πόλεμο μεταξύ Ετεοκλή και Πολυνείκη για τη διεκδίκηση  του θρόνου της Θήβας. Οι γυναίκες του Χορού, αν και ξένες στην πόλη, γνωρίζουν όλο το μυθολογικό παρελθόν των Λαβδακιδών και το ανακαλούν διαρκώς με κάθε λεπτομέρεια, προκαλώντας απορίες στον σύγχρονο θεατή,  που δεν είναι εξοικειωμένος μ’ αυτή τη θεματολογία. Επιπλέον τα στάσιμα αναχαιτίζουν κάποιες φορές τη δράση του έργου, διακόπτουν την ατμόσφαιρα πολεμικής απειλής και αγωνίας, με κίνδυνο να λειτουργήσουν σαν απλά μουσικά «διαλείμματα».

Ερωτήματα θέτει και το τελευταίο μέρος του έργου, όπως μας έχει παραδοθεί. Στο τέλος της τραγωδίας ο Ετεοκλής και ο Πολυνείκης αλληλοσκοτώνονται και η αδελφή τους, Αντιγόνη, αρνείται να υπακούσει στην εντολή του νέου ηγεμόνα της Θήβας, Κρέοντα, να μείνει άταφος ο Πολυνείκης. Όμως η Αντιγόνη, ενώ διαβεβαιώνει ότι θα θάψει τον αδελφό της, την ίδια στιγμή φεύγει μαζί με τον τυφλό πατέρα της Οιδίποδα από τη Θήβα, ακολουθώντας τον στην εξορία του προς τον Κολωνό. Όπως επισημαίνουν πολλοί μελετητές, πρέπει να υπάρχει κάποια μεταγενέστερη νοθεία στους στίχους της εξόδου της τραγωδίας, αφού το έργο, στη μορφή που μας έχει παραδοθεί, προσπαθεί να συγκεράσει δύο λύσεις που είναι ασύμβατες μεταξύ τους. Ο σκηνοθέτης, λοιπόν, που καλείται να ανεβάσει σήμερα τις Φοίνισσες, έρχεται αντιμέτωπος με σημαντικά δραματουργικά προβλήματα.

Κατά την αντίληψή μου, κάθε παράσταση ενός έργου του παρελθόντος οφείλει να επαναδιατυπώνει το έργο στο σήμερα, ώστε να επιτρέψει την άμεση επικοινωνία του  με το σύγχρονο κοινό. Γι’ αυτό και προχώρησα σε κάποιες δραματουργικές παρεμβάσεις παίρνοντας αρκετές ελευθερίες στα χορικά και στο φινάλε του έργου, σε μια προσπάθεια να συνδεθεί ο Χορός πιο οργανικά με τη δράση των επεισοδίων και να δοθεί μια καθαρότερη λύση για το τέλος, ενώ έγιναν και κάποιες συμπτύξεις του κειμένου καθώς και λίγες μεταθέσεις στίχων, χάριν σκηνικής οικονομίας. Ακόμη, οι σκηνοθετικές επιλογές όρισαν και κάποιες άλλες αλλαγές: έτσι, ο πρόλογος αποδόθηκε πολυφωνικά από όλο τον θίασο, αντί της μονολογικής αφήγησης της Ιοκάστης,  επιπλέον στη δική μας παραστασιακή εκδοχή του έργου προστέθηκε η παρουσία ενός βωβού προσώπου: της Σφίγγας, του μυθολογικού αυτού πλάσματος που αναφέρεται συχνά στο κείμενο αλλά δεν εμφανίζεται επί σκηνής. Ελπίζω πως οι δραματουργικές και σκηνοθετικές αυτές παρεμβάσεις λειτουργούν προς όφελος της πρόσληψης του έργου, την αποτελεσματικότητά τους θα την κρίνουν βέβαια οι θεατές της παράστασης.

Οι Φοίνισσες−αυτή η τραγωδία της διχόνοιας, της εμφύλιας διαμάχης− είναι, ήταν, και θα παραμείνουν−όπως φαίνεται−, επίκαιρες. Ένας κόσμος που μένει τυφλός απέναντι στην Ιστορία και αρνείται να μάθει από το παρελθόν, συνεχίζοντας τις καταστροφικές επιλογές του διχασμού. Παντού στον κόσμο οι λαοί μοιράζονται διαρκώς σε αντιμαχόμενα στρατόπεδα, μια τάση που πριμοδοτούν −διαχρονικά− οι περισσότεροι πολιτικοί, όλων των αποχρώσεων, χωρίς καμία διάθεση πραγματικής συνεννόησης και ουσιαστικού διαλόγου, καλώντας τους πολίτες να επιλέξουν στρατόπεδο, να διαλέξουν ανάμεσα σε «αυτούς» και σε «εμάς». Ο Ευριπίδης στις Φοίνισσες βάζει έναν καθρέφτη απέναντί μας, ώστε να αναλογιστούμε την ευθύνη όλων μας για τη διαιώνιση αυτού του κλίματος διχασμού.

Γιάννης Μόσχος